Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Elblągu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Tomasz Koronowski

Protokolant: stażysta Agnieszka Szoska

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2024 r. w Elblągu na rozprawie

sprawy z odwołania J. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

z dnia 24 września 2024 r., znak (...)

o rekompensatę z tytułu pracy w szczególnym charakterze

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonej J. B. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnym charakterze od dnia 1 sierpnia 2024 r.;

II.  stwierdza brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sygn. akt IV U 834/24

UZASADNIENIE

Ubezpieczona J. B. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w E. z dnia 24 września 2024r., znak (...), którą organ rentowy odmówił jej prawa do rekompensaty. Ubezpieczona domagała się uwzględniania do stażu pracy niezbędnego do nabycia wnioskowanego prawa okresu od dnia 1 września 1990r. do 31 grudnia 2008r. z tytułu zatrudnienia w (...) w E.. Ubezpieczona zarzuciła pozwanemu powołanie się na przepisy Karty Nauczyciela w jej obecnym brzmieniu, zamiast zastosowania przepisów tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w okresie zatrudnienia skarżącej.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów procesu. Pozwany wyjaśnił, że nie uwzględnił wnioskowanego przez skarżąca okresu zatrudnienia, gdyż praca w rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych nie jest obecnie wymieniona w przepisach art. 1 pkt 2 ppkt 1 Karty Nauczyciela. Ponadto ubezpieczona nie przedłożyła świadectwa pracy w szczególnych warunkach.

W toku postępowania odwoławczego ubezpieczona przedłożyła skorygowane świadectwo pracy z dnia 16 grudnia 2024r., w którym wskazano, że w okresie od 1 września 1990r. do 31 grudnia 2008r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała ona pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze na stanowiskach wymienionych w tym
świadectwie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona J. B., ur. (...), od dnia 1 września 1990r. zatrudniona była w (...) w E., początkowo na stanowisku psychologa (1 września 1990r. – 31 maja 1994r.), następnie na stanowisku nauczyciela mianowanego psychologa (1 czerwca 1994r. – 31 grudnia 2006r.) i nauczyciela dyplomowanego psychologa (1 stycznia 2007r. – 31 grudnia 2015r.)., po czym, w związku ze zmianą przepisów, skarżąca była zatrudniona w (...) w E. na stanowisku specjalisty wz. psychologii (1 stycznia 2016r. – 31 sierpnia 2018r.).

Przez cały okres zatrudnienia skarżąca otrzymywała dodatek specjalny za trudne warunki pracy w wysokości 30-40% uposażenia zasadniczego. W okresie od 13 do 23 sierpnia 2018r. ubezpieczona przebywała na urlopie bezpłatnym. Ponadto korzystała ona ze zwolnień lekarskich. Łącznie okresy nieskładkowe ubezpieczonej liczone do 31 grudnia 2008r. wyniosły 586 dni.

W dniu 29 sierpnia 2024r. ubezpieczona złożyła wniosek o emeryturę wraz z rekompensatą. Do wniosku dołączyła między innymi świadectwo pracy za okres zatrudnienia od 1 września 1990r. do 31 sierpnia 2018r. W świadectwie tym pracodawca wskazał, że ubezpieczona nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Decyzją z dnia 19 września 2024r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej emeryturę z FUS oraz okresową emeryturę kapitałową w kwocie zaliczkowej, począwszy od dnia 1 sierpnia 2024r. Z kolei decyzją z dnia 24 września 2024r. pozwany odmówił ubezpieczonej prawa do rekompensaty wskazując, że nie udowodniła ona przed 1 stycznia 2009r. pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w wymiarze co najmniej 15 lat. Pozwany wyjaśnił, że nie uwzględnił jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach okresów zatrudnienia wnioskodawczyni od 1 września 1990r. do 31 grudnia 2008r. z tytułu zatrudnienia w (...) w E., gdyż zatrudnienie w tej jednostce nie zostało wymienione w art. 1 pkt 2 ppkt 1 Karty Nauczyciela, oraz od 1 września 1998r. do 31 grudnia 2008r. z tytułu zatrudnienia w Szkole Podstawowej Nr (...) im. (...) w E., gdyż skarżąca była zatrudniona w wymiarze ½ etatu.

(okoliczności bezsporne, ponadto świadectwa pracy, zaświadczenia, wniosek o emeryturę i decyzje plikach KP i emerytalnym akt ZUS; świadectwo pracy z dnia 16 grudnia 2024r. k. 28-29 – a .s.; akta osobowe ubezpieczonej)

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie podlegało uwzględnieniu.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie nie był sporny między stronami.

Przesłanki do rekompensaty stanowiącej przedmiot sporu w niniejszej sprawie zostały sprecyzowane w art. 2 pkt 5, art. 21, art. 22 i art. 23 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (obecnie Dz.U. 2024r., poz. 1696 ze zmianami). Zgodnie z powołanymi przepisami rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie mają ustalonego decyzją prawomocną prawa do emerytury pomostowej. Przysługuje ona ubezpieczonemu jeżeli przed dniem 1 stycznia 2009r. ma on okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Jednocześnie ust. 2 art. 21 precyzuje przesłankę negatywną stanowiąc, iż rekompensata nie przysługuje osobie, która ma ustalone decyzją prawomocną prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Powyższe oznacza, że dla ustalenia prawa do rekompensaty konieczne jest wykazanie określonego charakteru pracy ubezpieczonego pracownika w rozumieniu art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.o emeryturach i rentach z FUS (obecnie Dz.U. z 2024r., poz. 1631 ze zmianami; dalej: ustawa emerytalna) w wymiarze co najmniej 15 lat, przy jednoczesnym nieskorzystaniu z ewentualnego prawa do emerytury pomostowej lub z prawa do emerytury w wieku obniżonym, stosownie do przepisów ustawy emerytalnej. Celem rekompensaty jest zapewnienie pracownikom uzyskania odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Należy dodać, że z wcześniejszego (tj. obowiązującego do dnia 31 grudnia 2023r.) brzmienia przywołanych przepisów wynikało, że rekompensata stanowiła wyrównanie szkody, spowodowanej wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych, poniesionej przez osoby legitymujące się piętnastoletnim stażem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a niespełniające innych warunków do ustalenia im wcześniejszej emerytury do dnia 1 stycznia 2009r. i jednocześnie niespełniające warunków do ustalenia im emerytury pomostowej po tej dacie.

Odnosząc opisane przesłanki rekompensaty, należy wskazać, że w sprawie nie było kwestionowane, iż skarżąca ani nie nabyła prawa do emerytury pomostowej lub do emerytury w wieku obniżonym, ani też że nie spełniała ona przesłanek do nabycia emerytur wskazanego rodzaju, w tym w szczególności prawa do emerytury wcześniejszej z FUS na podstawie art. 184 ww. ustawy (choćby z tej przyczyny, że na dzień 1 stycznia 1999r. nie legitymowała się ona co najmniej dwudziestoletnim okresem ubezpieczenia; por. decyzja z dnia 12 listopada 2007r. o ustaleniu kapitału początkowego k. 35 pliku KP akt ZUS). Rozstrzygnięcie sprowadzało się zatem do ustalenia, czy ubezpieczona legitymuje się stażem 15 lat pracy w szczególnym charakterze (z racji wykonywania zawodu nauczyciela) przed 2009r.

W ocenie Sądu nie było podstaw, aby nie uwzględnić jako pracy w szczególnym charakterze okresu zatrudnienia ubezpieczonej od 1 września 1990r. do 31 grudnia 2008r. w (...) w E.. Słusznie wskazywała ubezpieczona, że w spornym okresie podstawę jej zatrudnienia stanowiły przepisy Karty Nauczyciela, które swym zakresem obejmowały między innymi nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich, (...) oraz szkół przy zakładach karnych (art. 1 pkt 3 KN w brzmieniu obowiązującym od 1 września 1990r.).

Zważyć przy tym należy, że § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze odsyła wprost do pierwotnego brzmienia art. 1 Karty Nauczyciela, kwalifikując pracę nauczycielską jako pracę w szczególnym charakterze (nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela), określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I. kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 i jest uważany za wykonującego pracę w szczególnym charakterze.).

Faktem jest, że przepis art. 1 Karty Nauczyciela był wielokrotnie nowelizowany, tym niemniej aż do końca 2015r. pracownicy merytoryczni (...) (dalej: (...) byli zatrudnieni właśnie w oparciu o Kartę Nauczyciela (od 7 sierpnia 1996r. jedyna zmiana polegała na tym, że pracownicy merytoryczni (...) są wymieni w art. 1 ust. 1, co oznacza, że zatrudnienie pracowników merytorycznych (...) w całości podlegało Karcie Nauczyciela, a nie tylko w oznaczonym zakresie (art. 1 ust. 2 KN). Pomimo istotnej zmiany organizacyjnej w funkcjonowaniu (...), które od dnia 1 stycznia 2016r. stały się (...) (art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015r. o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów; Dz.U. z 2018r., poz. 708 ze zmianami; dalej: ustawa ozss), uprawnienia pracowników merytorycznych tych jednostek organizacyjnych, wynikające z Karty Nauczyciela, wygasły z dniem wejścia w życie ustawy ozss (wyraźna regulacja tej kwestii znalazła się w art. 27 ust. 1 ustawy ozss), a nie z datą wsteczną. Taka wsteczna ingerencja ustawodawcy, dotycząca dodatkowego skutku w pustaci wygaszenia statusu pracowników merytorycznych (...) jako nauczycieli również za okres sprzed wejścia w życie ustawy ozss, wymagałaby niewątpliwie wyraźnej regulacji ustawowej, na którą ustawodawca się nie zdecydował (abstrahując od potencjalnej niezgodności z Konstytucją RP takiego ewentualnego rozwiązania ustawodawczego). Co więcej, potwierdzeniem tego, że ustawodawca nie odebrał pracownikom merytorycznym (...) statusu nauczycieli za okres ich zatrudnienia sprzed 2016r., jest art. 27 ust. 4 ustawy ozss, uprawniający te osoby do skorzystania z emerytury nauczycielskiej z art. 88 Karty Nauczyciela. W tym świetle nie może budzić wątpliwości, że pracownicy merytoryczni (...) wykonywali pracę w szczególnym
charakterze.

Podkreślenia również wymaga, jak już wyżej wskazano, że rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie mają ustalonego decyzją prawomocną prawa do emerytury pomostowej. W związku z tym należało poddać rozwadze, czy gdyby przepisy emerytalne nie uległy zmianie, to ubezpieczona mogłaby się ubiegać o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym. Z uwagi na odpowiedź twierdzącą, za zasadne Sąd uznał stanowisko skarżącej, że istotne jest dotychczasowe brzmienie przepisów zaliczających jej pracę do prac w szczególnym charakterze, w rozpatrywanej sprawie – stan prawny sprzed 2016r.

W konsekwencji do okresów pracy w szczególnym charakterze należało uwzględnić wnioskowany przez ubezpieczoną okres od 1 września 1990r. do 31 grudnia 2008r. Wskazać w tym miejscu należy, że okres powyższy obejmuje łącznie 18 lat i 4 miesiące, przy czym okresy nieskładkowe skarżącej w tym okresie po dniu 14 listopada 1991r. wyniosły 586 dni. Nie budzi wątpliwości, że po ich wyłączeniu skarżąca nadal legitymuje się ponad piętnastoletnim okresem pracy w szczególnym charakterze. Oznacza to zaś, że wnioskodawczyni spełniała wszystkie przesłanki przyznania jej rekompensaty z tytułu pracy w szczególnym charakterze, co musiało skutkować zmianą zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc (pkt I.
wyroku).

Ponadto Sąd, na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej, przyjął, że pozwany nie ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II. wyroku). Zauważyć trzeba, że skarżąca – na etapie postępowania przed organem rentowym – nie przedłożyła pozwanemu świadectwa wykonywania pracy w szczególnym charakterze lub tez zwykłego świadectwa pracy z odpowiednią adnotacją. Świadectwo takie zostało przez nią złożone dopiero na rozprawie w dniu 18 grudnia 2024r. Biorąc zaś pod uwagę ograniczenia dowodowe prze organem rentowym, pozwany nie miał podstaw do zakwalifikowania spornego okresu jako pracy w szczególnym charakterze.