Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Elblągu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Tomasz Koronowski

Protokolant: stażysta Agnieszka Szoska

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2024 r. w Elblągu na rozprawie

sprawy z odwołania J. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

z dnia 18 lipca 2024 r., znak (...)

o rekompensatę z tytułu pracy w szczególnym charakterze

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonej J. K. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnym charakterze od dnia 1 lipca 2021 r.;

II.  stwierdza odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sygn. akt IV U 586/24

UZASADNIENIE

Ubezpieczona J. K. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w E. z dnia 18 lipca 2024r., znak (...), którą organ rentowy odmówił jej prawa do rekompensaty. Ubezpieczona domagała się uwzględniania do stażu pracy niezbędnego do nabycia wnioskowanego prawa okresu od dnia 1 września 2003r., tj. pracy na stanowisku nauczyciela – dyrektora Przedszkola (...) w E..

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie. Pozwany wyjaśnił, że kwestią sporną jest spełnienie przez ubezpieczoną przesłanki 15 lat pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, gdyż organ rentowy za okres takiej pracy uznał łącznie 14 lat, 8 miesięcy i 18 dni z tytułu zatrudnienia od dnia 1 września 1986r. do dnia 31 sierpnia 1994r. w Przedszkolu Nr (...) K. na stanowisku nauczycielki i od dnia 1 września 1994r. do dnia 31 sierpnia 2003r. (po wyłączeniu okresów nieskładkowych, okresu urlopu dla poratowania zdrowia oraz okresu pozostawania w stanie nieczynnym) w Przedszkolu Nr (...) w E. na stanowisku nauczyciela przedszkola i dyrektora przedszkola. Organ nie uwzględnił do spornego stażu pracy okresu od dnia 1 września 2003r., gdyż od tego dnia do dnia 30 czerwca 2019r. skarżąca podlegała ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, a rekompensata przysługuje wyłącznie zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pracownikom, czyli osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę.

Pierwotnie po doręczeniu odpowiedzi na odwołania ubezpieczona podtrzymywała, że okres prowadzenia przez nią Przedszkola (...) w E. podlega uwzględnieniu do stażu niezbędnego do nabycia prawa do rekompensaty, prowadzenie tego rodzaju placówki nie stanowi bowiem prowadzenia działalności gospodarczej. Następnie ubezpieczona zmieniła stanowisko o tyle, że wywodziła, iż pozwany bezpodstawnie pominął w spornym stażu okres pozostawania jako nauczyciel w stanie nieczynnym od dnia 1 marca 1994r. do dnia 31 sierpnia 1994r., tj. przez 6 miesięcy.

Organ rentowy pozostał przy swoim stanowisku.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona J. K., ur. (...), w okresie od dnia 1 sierpnia 1979r. do dnia 31 sierpnia 1986r. była zatrudniona jako pielęgniarka w (...) w K..

Następnie w okresie od dnia 1 września 1986r. do dnia 31 sierpnia 1994r. była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy jako nauczyciel w Przedszkolu nr (...) w K., przy czym w okresie od dnia 1 marca 1994r. do dnia 31 sierpnia 1994r. pozostawała w stanie nieczynnym.

W okresie od dnia 1 września 1994r. do dnia 31 sierpnia 2003r. ubezpieczona była
zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedszkolu Nr (...) w E., w tym do dnia 31 sierpnia 2001r. jako nauczyciel, a następnie jako dyrektor tego Przedszkola.

Od dnia 1 września 2003r. skarżąca prowadzi Przedszkole (...) w E., wpisane do ewidencji placówek niepublicznych Urzędu Miejskiego w E.. Z tego tytułu wnioskodawczyni podlegała do dnia 30 czerwca 2019r. ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

W dniu 5 lipca 2019r. ubezpieczona złożyła wniosek o emeryturę z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Emeryturę tę organ rentowy przyznał decyzją z dnia 16 lipca 2019r., bez rozstrzygnięcia w tej decyzji co do prawa ubezpieczonej do rekompensaty, mimo że z akt rentowych wynikało jednoznacznie zatrudnienie ubezpieczonej przed 2009r. w charakterze nauczyciela.

W dniu 1 lipca 2024r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie rekompensaty i przeliczenie w związku z tym emerytury, rozpoznany odmownie zaskarżoną decyzją z dnia 18 lipca 2024r. Wydanie decyzji poprzedzono m.in. obliczeniem stażu pracy na stanowisku nauczyciela, w którym nie uwzględniono pozostawania przez ubezpieczoną przez 6 miesięcy (od marca do sierpnia 1994r.) w stanie nieczynnym. Staż uwzględniony przez organ rentowy w przywołanym obliczeniu to 14 lat, 8 miesięcy i 18 dni.

(okoliczności bezsporne, ponadto świadectwa pracy, zaświadczenia, wnioski, obliczenie stażu i decyzje plikach KP i emerytalnym akt ZUS)

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie podlegało uwzględnieniu.

Przesłanki do rekompensaty stanowiącej przedmiot sporu w niniejszej sprawie zostały sprecyzowane w art. 2 pkt 5, art. 21, art. 22 i art. 23 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (obecnie Dz.U. 2024r., poz. 1696 ze zmianami). Zgodnie z powołanymi przepisami rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie mają ustalonego decyzją prawomocną prawa do emerytury pomostowej. Przysługuje ona ubezpieczonemu jeżeli przed dniem 1 stycznia 2009r. ma on okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Jednocześnie ust. 2 art. 21 precyzuje przesłankę negatywną stanowiąc, iż rekompensata nie przysługuje osobie, która ma ustalone decyzją prawomocną prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Powyższe oznacza, że dla ustalenia prawa do rekompensaty konieczne jest wykazanie określonego charakteru pracy ubezpieczonego pracownika w rozumieniu art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.o emeryturach i rentach z FUS (obecnie Dz.U. z 2024r., poz. 1631 ze zmianami; dalej: ustawa emerytalna) w wymiarze co najmniej 15 lat, przy jednoczesnym nieskorzystaniu z ewentualnego prawa do emerytury pomostowej lub z prawa do emerytury w wieku obniżonym, stosownie do przepisów ustawy emerytalnej. Celem rekompensaty jest zapewnienie pracownikom uzyskania odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Należy dodać, że z wcześniejszego (tj. obowiązującego do dnia 31 grudnia 2023r.) brzmienia przywołanych przepisów wynikało, że rekompensata stanowiła wyrównanie szkody, spowodowanej wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych, poniesionej przez osoby legitymujące się piętnastoletnim stażem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a niespełniające innych warunków do ustalenia im wcześniejszej emerytury do dnia 1 stycznia 2009r. i jednocześnie niespełniające warunków do ustalenia im emerytury pomostowej po tej dacie.

Odnosząc opisane przesłanki rekompensaty, należy wskazać, że w sprawie nie było kwestionowane, iż skarżąca ani nie nabyła prawa do emerytury pomostowej lub do emerytury w wieku obniżonym, ani też że nie spełniała ona przesłanek do nabycia emerytur wskazanego rodzaju, w tym w szczególności prawa do emerytury wcześniejszej z FUS na podstawie art. 184 ww. ustawy (choćby z tej przyczyny, że na dzień 1 stycznia 1999r. nie legitymowała się ona co najmniej dwudziestoletnim okresem ubezpieczenia; por. decyzja z dnia 12 lipca 2019r. o ponownym ustaleniu kapitału początkowego k.53 pliku KP akt ZUS). Rozstrzygnięcie sprowadzało się zatem do ustalenia, czy ubezpieczona legitymuje się stażem 15 lat pracy w szczególnym charakterze (z racji wykonywania zawodu nauczyciela) przed 2009r.

Nie było podstaw, aby do omawianego stażu doliczyć okres prowadzenia przez ubezpieczoną Przedszkola (...) w E., tj. okres od dnia 1 września 2003r. Nie ma wprawdzie wątpliwości, że ta działalność ubezbieczonej nie stanowiła pozarolniczej działalności gospodarczej (wynika to jednoznacznie z art. 170 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016r. Prawo oświatowe; Dz.U. z 2024r., poz. 737 ze zmianami), tym niemniej nie ma możliwości jednoczesnego przyjęcia, że ubezpieczona w tym okresie miała status pracownika już z tej przyczyny, że nie sposób stwierdzić, aby skarżąca mogła zatrudniać samą siebie w swojej działalności.

Mimo to odwołanie podlegało uwzględnieniu z tej przyczyny, że nie było podstaw do wyłączenia ze stażu pracy w szczególnym charakterze pozostawania przez ubezpieczoną w stanie nieczynnym od marca do sierpnia 1994r. W trafnie przywołanym przez skarżącą wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2023r.,sygn. akt III USKP 46/22, Sąd ten wyjaśnił bowiem, że stan nieczynny jest okresem trwania stosunku pracy, który wygasa dopiero z upływem okresu stanu nieczynnego. Stan nieczynny nie jest okresem niezdolności chorobowej do pracy, bo w tym czasie nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze. Oznacza to, że nie ma zastosowania art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej, gdyż nie obejmuje stanu nieczynnego, a tylko okresy niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Chodzi więc o wynagrodzenie z art. 92 § 1 kp, gdy pracownik jest niezdolny do pracy, a więc o sytuację inną niż stan nieczynny nauczyciela. Nauczyciel w stanie nieczynnym jest nadal w stanie swoistej gotowości do wykonywania nauczycielskiego zatrudnienia, co wynika z art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela, jako że nauczyciel nie może odmówić powrotu do pracy pod rygorem wygaśnięcia zatrudnienia. Nie ma podstaw do stwierdzenia, że nauczyciel w stanie nieczynnym jest bezwzględnie zwolniony z obowiązku pracy. Stan nieczynny jest sytuacją szczególną (wyjątkową), bo poprzedza z reguły ustanie nauczycielskiego zatrudnienia i dlatego nie podlega wyłączeniu z okresu wykonywania pracy w szczególnym charakterze, wymaganej do emerytury nauczycielskiej z art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela. Wprawdzie w rozpatrywanej sprawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela nie miał zastosowania, jednak wyłożony przez Sąd Najwyższy art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej ma zastosowanie nie tylko do obliczenia stażu pracy nauczycielskiej w związku z art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, ale również do obliczenia stażu niezbędnego do nabycia prawa do rekompensaty. To z kolei Sąd Najwyższy wyjaśnił w uchwale z dnia 29 października 2020r., sygn. akt III UZP 3/20, dotyczącej nieuwzględniania przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, warunkującego prawo do rekompensaty, okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

W opisanej sytuacji do stażu niezbędnego do nabycia przez skarżącą wnioskowanego prawa, uznanego przez organ rentowy w wymiarze 14 lat, 8 miesięcy i 18 dni, należało doliczyć 6 miesięcy pozostawania przez ubezpieczoną w stanie nieczynnym od marca do sierpnia 1994r. Oznacza to zaś, że wnioskodawczyni spełnia wszystkie przesłanki przyznania jej rekompensaty z tytułu pracy w szczególnym charakterze, co musiało skutkować zmianą zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc (pkt I. wyroku). Sąd przyznał rekompensatę za okres 3 lat poprzedzających złożenie wniosku, tj. od dnia 1 lipca 2021r., opierając się na art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, a więc z przyjęciem, że brak rozstrzygnięcia co do rekompensaty w decyzji z dnia 16 lipca 2019r. o przyznaniu emerytury stanowił błąd organu rentowego. Takie ustalenie jest skutkiem brzmienia art. 23 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, który nakazuje organowi rentowemu ustalenie prawa do rekompensaty nie wskutek odrębnego wniosku w tej kwestii, a już na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Ponadto Sąd, na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej, przyjął, że pozwany ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II wyroku). Odmowa rekompensaty była bowiem skutkiem wadliwej wykładni przepisów prawa, która doprowadziła do błędnego pominięcia przy obliczaniu stażu uwzględnianego do nabycia wnioskowanego prawa okresu pozostawania przez ubezpieczoną w stanie
nieczynnym.