Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Elblągu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Walkowiak

Protokolant: sekretarz sądowy Dorota Miś-Jędrzejewska

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2024 r. w Elblągu na rozprawie

sprawy z odwołania E. R.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

z dnia 27 czerwca 2024 r., znak: (...)

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

I.  oddala odwołanie;

II.  zasądza od ubezpieczonej E. R. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu – kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IV U 559/24

UZASADNIENIE

Ubezpieczona E. R. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w E. z dnia 27 czerwca 2024 r., znak: (...), którą organ rentowy rozliczył świadczenie przedemerytalne w związku z uzyskanym przychodem i ustalił, że ubezpieczona pobrała nienależne świadczenie w kwocie 800,35 zł i zobowiązał do jego zwrotu. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona wskazała, że w czerwcu 2023 r., w trakcie pobytu w kraju była w oddziale ZUS, aby wyjaśnić kwestię przelewu z kwietnia 2023 r. na kwotę 800,35 zł. Wówczas urzędnik zapewnił ją, że przelana kwota należy jej się w wyniku wewnętrznych „przeliczników” ZUS. W maju 2024 r. dostarczyła do ZUS zestawienie o uzyskanych dochodach. Ubezpieczona wskazała, że nie rozumie, dlaczego zostało jej wypłacone świadczenie tylko w jednym miesiącu i z jakiego powodu w poprzedzających miesiącach (04/2023) i następujących po nich miesiącach takiego świadczenia nie otrzymała. Nie wynika to z kwestionowanej decyzji, która wzywa do zwrotu otrzymanego świadczenia. W ocenie ubezpieczonej zaskarżona decyzja stawia ją w roli osoby, która celowo i świadomie wprowadziła w błąd ZUS, aby wyłudzić kwotę 800,35 zł.

Pozwany w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. Organ rentowy wyjaśnił między innymi, że ubezpieczona była właściwie pouczona o zasadach zawieszalności świadczenia, a z przedłożonych przez ubezpieczoną zaświadczeń wynika, że w całym okresie rozliczeniowym jej dochody przekraczały kwotę graniczną.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona E. R., ur. (...), 4 stycznia 2021 r. wystąpiła do organu rentowego o prawo do świadczenia przedemerytalnego. Decyzją z dnia 28 stycznia 2021 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej prawo do świadczenia przedemerytalnego od 5 stycznia 2021 r., a decyzja ta była opatrzona stosownym pouczeniem, również w kwestii dotyczącej zmniejszania i zawieszania świadczenia. 16 czerwca 2021 r. ubezpieczona złożyła oświadczenie, że od dnia 16 czerwca 2021 r. wykonuje inną pracę zarobkową – wyjazd do pracy za granicą i z ww. tytułu osiąga przychód w wysokości 4000 zł miesięcznie. W związku z tym oświadczeniem organ rentowy decyzją z 18 czerwca 2021 r. zawiesił wypłatę świadczenia przedemerytalnego począwszy od należności za czerwiec 2021 r.

26 kwietnia 2022 r. ubezpieczona złożyła wniosek o rozliczenie jej zarobków z tytułu zatrudnienia przy zasiłku przedemerytalnym. W związku z ww. wnioskiem organ rentowy zobowiązał ubezpieczoną do złożenia zaświadczenia wystawionego przez płatnika składek o wysokości przychodów podlegających rozliczeniu uzyskanych w okresie od 1 czerwca 2021 r. do 31 grudnia 2021 r. w rozbiciu na poszczególne miesiące. Ubezpieczona w dniu 4 lipca 2022 r. poinformowała organ rentowy, że pracodawca odmówił wydania żądanego zaświadczenia. Decyzją z 22 lipca 2022 r. organ dokonał rozliczenia dochodów i uznał, że świadczenie przedemerytalne w roku 2021 było wypłacone w prawidłowej wysokości.

Kolejną decyzją z 18 kwietnia 2023 r. organ rentowy zawiesił wypłatę świadczenia przedemerytalnego od maja 2023 r. i wskazał, że wypłata zostanie wznowiona na wniosek o miesiąca zaprzestania uzyskiwania miesięcznie ww. przychodu. Kolejną decyzją z 27 kwietnia 2023 r. świadczenie zostało zawieszone.

Zaskarżoną decyzją z 26 czerwca 2024 r. organ rentowy rozliczył świadczenie przedemerytalne w związku z uzyskanym przychodem i ustalił, że ubezpieczona pobrała nienależne świadczenie w kwocie 800,35 zł i zobowiązał do jego zwrotu. Organ wskazał, że przychód, jaki ubezpieczona uzyskała we wszystkich miesiącach rozliczanego roku przekroczył graniczną kwotę przychodu.

(wniosek k. 1-2, decyzje k. 30, 47, 58, 75, 79, 101 oświadczenie z 16.06.2021 r. k. 46, wniosek o rozliczenie k. 52, zobowiązanie k. 53, oświadczenie k. 55)

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251), mającego zastosowanie w niniejszej sprawie na podstawie odesłania zwartego w art. 11 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (obecnie tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1999) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata.

Co do zasady, konieczne jest rozróżnienie świadczenia nienależnie pobranego od świadczenia nienależnego. Każde świadczenie nienależnie pobrane jest nienależne, jednak nie działa tu reguła odwrotna. W uzasadnieniu wyroku SN z dnia 4 listopada 2014 r. (I UK 107/14), trafnie wskazano, że w przepisach prawa cywilnego pojęcie nienależnego świadczenia jest zobiektywizowane (art. 410 § 2 k.c.), natomiast elementy odnoszące się do stanu świadomości (woli) wzbogaconego są uregulowane odrębnie (art. 409 k.c.), a więc nie są objęte definicją tego pojęcia. Natomiast w przepisach prawa ubezpieczeniowego (art. 84 ustawy systemowej oraz art. 138 ustawy emerytalnej) następuje połączenie tych elementów w samej definicji "świadczenia nienależnie pobranego". Innymi słowy - w prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane" to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania) (zob. także wyrok SA w Gdańsku z 21 marca 2017 r., III AUa 1703/16). Zwrotu świadczeń nienależnych, niebędących świadczeniami nienależnie pobranymi, ZUS może dochodzić na zasadach ogólnych (uchwała SN z 21 maja 1984 r., III UZP 20/84; wyrok SN z 26 czerwca 1985 r., II URN 98/85). W sprawach dotyczących żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń nie mają zastosowania zasady współżycia społecznego czy przepisy Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu (wyrok SA w Warszawie 3 grudnia 2003 r., III AUa 1450/02; wyrok SA w Lublinie z 3 września 1998 r., III AUa 200/98).

Zgodnie z art. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych

1. Świadczenie przedemerytalne ulega zmniejszeniu lub zawieszeniu, na zasadach określonych w ust. 2-5, 7 i 8, w przypadku osiągania przychodu, o którym mowa w art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zwanego dalej ,,przychodem''.

2. Świadczenie przedemerytalne ulega zmniejszeniu, jeżeli kwota przychodu przekracza miesięcznie kwotę 25% przeciętnego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych, zwaną dalej ,,dopuszczalną kwotą przychodu'', nie przekracza jednak kwoty 70% tego wynagrodzenia, zwanej dalej ,,graniczną kwotą przychodu''.

3. Jeżeli kwota przychodu przekracza dopuszczalną kwotę przychodu, świadczenie przedemerytalne ulega zmniejszeniu o kwotę tego przekroczenia, z zastrzeżeniem ust. 4.

4. W przypadku gdy w wyniku zmniejszenia, o którym mowa w ust. 3, kwota świadczenia przedemerytalnego byłaby niższa niż 800,35 zł, świadczenie przedemerytalne wynosi 800,35 zł, z zastrzeżeniem ust. 5. Do kwoty świadczenia przedemerytalnego w wysokości 800,35 zł art. 3 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

5. W przypadku gdy kwota przychodu przekracza graniczną kwotę przychodu, świadczenie przedemerytalne ulega zawieszeniu.

6. (uchylony)

7. Przychód uważa się za osiągnięty w miesiącu, w którym został wypłacony.

8. Przy ustalaniu przychodu nie uwzględnia się kwot przychodu należnych za okres przed dniem, od którego ustalono prawo do świadczenia przedemerytalnego.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 września 2017 r., sygn. akt II UK 391/16 (LEX nr 2397605) warunkiem sine qua non zwrotu świadczenia wypłaconego mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jest świadomość osoby pobierającej świadczenie, co do jego nienależności. Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jedynie wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Istotną cechą nienależnie pobranego świadczenia jest więc świadomość osoby pobierającej świadczenie co do nieprzysługiwania jej prawa do tego świadczenia w całości lub w części od początku jego pobierania albo w następstwie mających miejsce później zdarzeń. Świadomość ta jest elementem decydującym o zakwalifikowaniu świadczenia jako nienależnie pobranego. Kryterium istnienia świadomości wynika bądź z pouczenia dokonanego przez organ rentowy, bądź z niektórych zachowań samego ubezpieczonego, takich jak składanie fałszywych zeznań, posługiwanie się fałszywymi dokumentami oraz inne przypadki świadomego wprowadzania organu rentowego w błąd. W art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej chodzi o klasyczne pouczenie, w którym organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci on prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie z przepisami prawa spowodują utratę tego prawa. Za wystarczające dla wypełnienia przesłanki pouczenia o okolicznościach, których wystąpienie powoduje brak prawa do świadczenia, można uznać przytoczenie przepisów określających te okoliczności, jeżeli jest ono na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji. (postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 sierpnia 2022 r., III USK 491/21)

Jak wynika z decyzji z 28 stycznia 20121 r., przyznającej prawo do świadczenia przedemerytalnego, ubezpieczona została prawidłowo pouczona o zasadach zawieszalności świadczenia. Decyzja ta bowiem zawiera pouczenie, a w punktach V-VIII zawarte są dostatecznie szczegółowe i jasne informacje dotyczące zmniejszania, zawieszania świadczenia i obowiązkach ciążących na ubezpieczonej. Dodatkowo należy wskazać, że ubezpieczona zdawała sobie sprawę z konieczności zgłaszania uzyskiwania przychodu i jego rozliczenia, ponieważ od czerwca 2021 r. jej świadczenie przedemerytalne podlegało zawieszeniu i corocznym rozliczeniom.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 i 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych rozliczenie przychodu następuje po zakończeniu roku rozliczeniowego, ustalonego od dnia 1 marca każdego roku do ostatniego dnia lutego następnego roku, w formie rozliczenia rocznego lub miesięcznego, w zależności od tego, która forma rozliczenia jest dla świadczeniobiorcy korzystniejsza. Osoba pobierająca świadczenie przedemerytalne jest obowiązana niezwłocznie powiadomić organ rentowy o osiąganiu przychodu oraz o wysokości tego przychodu, a po zakończeniu roku rozliczeniowego, w terminie do dnia 31 maja następnego roku, o wysokości przychodu uzyskanego w roku rozliczeniowym, z uwzględnieniem przychodów uzyskanych w kolejnych miesiącach tego roku. Dodatkowo należy wskazać, że zgodnie z art. 6 ust. 4 ww. ustawy Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej ,,Monitor Polski'', co najmniej na 7 dni roboczych przed najbliższym terminem waloryzacji, obowiązujące w kolejnym roku rozliczeniowym:

1) dopuszczalną kwotę przychodu oraz graniczną kwotę przychodu, ustalone na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji, ogłoszonego do celów emerytalnych przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, z zaokrągleniem do 10 groszy w górę;

2) roczną dopuszczalną kwotę przychodu oraz roczną graniczną kwotę przychodu - dla każdego roku rozliczeniowego, stanowiące - odpowiednio - dwunastokrotność kwot, o których mowa w pkt 1.

Od 1 marca 2023 r. kwota graniczna przychodu wynosiła 4442,90 zł, zatem ubezpieczonej za marzec zostało wypłacone świadczenie przedemerytalne w kwocie 800,35 zł (ubezpieczona bowiem w czerwcu 2021 r. oświadczyła, że będzie osiągać przychód w kwocie 4000 zł). Organ rentowy, zgodnie z cytowanymi wyżej zasadami rozliczania przychodu, na podstawie nadesłanych w dniu 22 maja 2024 r. dowodów o uzyskanych dochodach w zaskarżonej decyzji dokonał rozliczenia świadczenia przedemerytalnego za okres rozliczeniowy od 1 marca 2023 r. do 29 lutego 2024 r. Z zaświadczeń tych wynikało, że również za marzec 203 r. świadczenie emerytalne nie przysługiwało.

Ubezpieczona podnosiła, że kontaktowała się z organem rentowym w kwestii wypłaty jej świadczenia w kwietniu 2023 r., a co miesiąc składała zaświadczenia o osiąganym przychodzie, jednakże okoliczności tych nie wykazała. Trzeba przy tym wyjaśnić, że proces cywilny, w tym także proces w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, jest procesem kontradyktoryjnym, co oznacza, iż ciężar przeprowadzenia stosownego dowodu na potwierdzenie podnoszonych zarzutów w postępowaniu sądowym obciąża ubezpieczonego zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 6 k.c., stosownie do którego: ,,Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne”. Strony są obowiązane więc wskazywać dowody dla stwierdzenia tych faktów /art. 232 k.p.c./. To one bowiem są wyłącznym dysponentem toczącego się postępowania i one wreszcie ponoszą odpowiedzialność za jego wynik. Sąd orzeka na podstawie twierdzeń i dowodów dostarczonych przez strony i tylko wyjątkowo, np. w sytuacji ewidentnej nieporadności strony, ma obowiązek prowadzenia postępowania dowodowego z urzędu. Wszelkie zaniechania w zakresie inicjatywy dowodowej lub też inicjatywa, która nie prowadzi do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, muszą być ocenione negatywnie w świetle ciążącego na stronie obowiązku czynnego uczestniczenia w procesie z realizowaniem obowiązków dowodowych. Proces kontradyktoryjny wymaga bowiem od strony należytej dbałości o własne interesy, celem zwiększenia swych szans procesowych. W niniejszej sprawie ubezpieczona nie złożyła żadnych dowodów na poparcie swojego stanowiska, że kontaktowała się z organem rentowym i składała zaświadczenia, a także nie stawiła się na rozprawie w dniu 31 października 2024 r. mimo skutecznego wezwania jej na rozprawę i poinformowania, że będzie przesłuchiwana w charakterze strony (epo wezwania k. 20). Z akt rentowych nie wynika, by ubezpieczona składała jakiekolwiek comiesięczne informacje o wysokości uzyskiwanego przychodu, w aktach są jedynie roczne rozliczenia.

W ocenie Sądu ubezpieczona była prawidłowo pouczona o okolicznościach powodujących zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia. W myśl zasady pisemności, organ rentowy zawarł pouczenie na piśmie i treść tego pouczenia jest kluczowa i wiążąca przy rozstrzyganiu niniejszej sprawy. Podnoszone przez ubezpieczoną zarzuty, że zasięgała ona informacji w Sali Obsługi Klienta Inspektoratu ZUS w I. jest bez znaczenia. O konsekwencjach podejmowania zatrudnienia ubezpieczona została pouczona w decyzji z 28 stycznia 2021 r.

W świetle powyższego Sąd doszedł do przekonania, że decyzja organu rentowego jest prawidłowa i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie. (punkt I. wyroku).

Wskazać należy, że zgodnie z art. 98 § 1 i 1 ¹ k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Jeżeli orzeczenie to jest prawomocne z chwilą wydania, odsetki należą się za czas po upływie tygodnia od dnia jego ogłoszenia do dnia zapłaty, a jeżeli orzeczenie takie podlega doręczeniu z urzędu - za czas po upływie tygodnia od dnia jego doręczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty. O obowiązku zapłaty odsetek sąd orzeka z urzędu. Trzeba zauważyć, że stroną przegrywającą jest strona, której roszczenie nie zostało uwzględnione.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy należało dojść do wniosku, że wobec oddalenia przez Sąd odwołania ubezpieczonej, stała się ona stroną przegrywającą sprawę w rozumieniu art. 98 k.p.c. i tym samym powinna zwrócić pozwanemu na jego żądanie koszty procesu.

Zasądzona od ubezpieczonej na rzecz organu rentowego kwota to stawka wynagrodzenia radcy prawnego, wynikająca z § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1935) wraz z należnymi odsetkami. Trzeba podkreślić, że kwota spornego świadczenia wynosiła 800,35 zł i ta kwota została przez Sąd przyjęta jako wartość przedmiotu sporu. Skoro zaś w sprawie dochodzona była kwota pieniężna, to Sąd uznał, że koszty zastępstwa procesowego powinny być obliczone według zasad wynikających z § 2 cytowanego wyżej rozporządzenia.