Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Elblągu

POSTANOWIENIE

Dnia 8 lipca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Nowaczyński

Sędziowie: SO Dorota Twardowska (spr.)

SO Aleksandra Ratkowska

Protokolant: st. sekr. sądowy Katarzyna Kowalska

po rozpoznaniu w dniu 8 lipca 2015 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku R. S. (1)

z udziałem B. S.

o zniesienie współwłasności i podział majątku

na skutek apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 31 marca 2015 r. sygn. akt I Ns 771/13

postanawia:

1.  sprostować zaskarżone postanowienie i określić datę jego wydania na dzień 31 marca 2015 r.;

2.  odrzucić apelację w zakresie żądania rozliczenia kwoty 37.791 zł uzyskanej przez I. S. od A. Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. jako świadczenie z tytułu trwałej i całkowitej niezdolności do pracy;

3.  oddalić apelację w pozostałym zakresie;

4.  zasądzić od uczestnika B. S. na rzecz wnioskodawcy R. S. (1) kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania za drugą instancję.

Sygn. akt I Ca 257/15

UZASADNIENIE

Wnioskodawca R. S. (1) wniósł o ustalenie, iż w skład majątku wspólnego wnioskodawcy i jego zmarłej żony I. S. wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu numer (...) położonego przy ul. (...) o wartości 120.000 zł w udziałach do ½ części oraz o zniesienie współwłasności spółdzielczego prawa do lokalu i przyznanie go na rzecz wnioskodawcy, wskazując że spadek po żonie wnioskodawcy I. S. nabył w całości na podstawie testamentu uczestnik postępowania B. S., wobec czego wnioskodawca wraz z uczestnikiem są współwłaścicielami przedmiotowego lokalu.

Uczestnik postępowania B. S. wniósł o ustalenie na podstawie art. 684 k.p.c., iż w skład spadku po I. S. wchodzi: udział do ½ części spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu numer (...) położonego w E. przy ul. (...) o wartości 60.000 zł; kwota 45.000 zł otrzymana tytułem odszkodowania na podstawie umowy ubezpieczenia z (...) U. Polska – Towarzystwa (...) S.A.; udział wynoszący ½ części środków pieniężnych stanowiących współwłasność na zasadach ustawowej wspólności małżeńskiej wraz z R. S. (1) zgormadzonych na rachunkach bankowych i w gotówce będącej w dniu śmierci I. S. w posiadaniu R. S. (1); udział wynoszący ½ części rzeczy ruchomych stanowiących współwłasność I. i R. S. (1). Uczestnik postępowania wniósł o podział majątku wspólnego I. S. i R. S. (1) w ten sposób, iż udział w ½ części w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu przyznać na wyłączoną własność wnioskodawcy R. S. (1) z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestnika B. S. kwoty 60.000 zł płatnej jednorazowo w terminie 7 dni od uprawomocnienia się postanowienia; kwotę 45.000 zł z tytułu odszkodowania wypłaconą na podstawie umowy ubezpieczenia przyznać na wyłączną własność B. S. i zasądzić od wnioskodawcy R. S. (1) na rzecz uczestnika postępowania B. S. kwotę 45.000 zł płatną jednorazowo w terminie 7 dni od uprawomocnienia się postanowienia; środki zgromadzone na rachunkach bankowych przyznać na wyłączną własność wnioskodawcy i zasądzić od wnioskodawcy R. S. (1) na rzecz uczestnika B. S. należne kwoty według stanu rachunków bankowych na dzień otwarcia spadku; udział ½ części w rzeczach ruchomych przyznać na wyłączną własność wnioskodawcy z jednoczesnym obowiązkiem spłaty na rzecz uczestnika B. S. stosownej kwoty. Nadto uczestnik wskazał, iż od śmierci I. S. wyłącznie wnioskodawca korzysta z lokalu mieszkalnego, jak również ze wszystkich rzeczy ruchomych, a tym samym czerpie korzyści z majątku wspólnego w kwocie 700 zł miesięcznie (co aktualnie daje kwotę 84.000 zł).

Wnioskodawca zaprzeczył okoliczności, iż w skład spadku wchodzi kwota 45.000 zł otrzymana tytułem odszkodowania z uwagi na wyłączenie z art. 831 § 3 k.c. Jednocześnie wnioskodawca wskazał, iż na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w Elblągu sygn. akt I C (...) uczestnik postępowania jest mu winien kwotę 15.000 zł, odsetki w kwocie 13.988 zł oraz koszty procesu w wysokości 3.150 zł, a ponadto P. S. umową cesji zbył przysługującą mu należność na rzecz wnioskodawcy, wobec czego wnioskodawca wniósł o zaliczenie długu uczestnika wobec wnioskodawcy na poczet należnej uczestnikowi spłaty.

Wniosek uczestnika postępowania B. S. wniosek o dokonanie podziału ruchomości został cofnięty. Uczestnik postępowania zmodyfikował żądanie w zakresie kwoty odszkodowania wskazując, iż dotyczy ono kwoty 37.791 zł, a nadto wniósł o przyznanie własnościowego spółdzielczego prawa do przedmiotowego lokalu mieszkalnego na wyłączną rzecz uczestnika z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawcy. Jednocześnie uczestnik postępowania wniósł o ustalenie na podstawie art. 618 § 1 k.p.c., iż R. S. (1) z tytułu wyłącznego posiadania rzeczy wspólnej – lokalu mieszkalnego czerpał korzyści i pobierał pożytki w łącznej wysokości 93.100 zł i rozliczenie tej kwoty przy podziale majątku wspólnego przez zasądzenie od R. S. (1) na rzecz B. S. kwoty 46.550 zł.

Postanowieniem z dnia 31 marca 2015 r. (sprostowano datę wydania zaskarżonego postanowienia) Sąd Rejonowy w Elblągu, określając jako przedmiot sprawy podział majątku wspólnego R. S. (1) i I. S. oraz zniesienie współwłasności R. S. (1) i B. S. :

I.  ustalił, iż w skład majątku wspólnego R. S. (1) i I. S. wchodzą następujące składniki majątkowe:

1.  spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w E. przy ulicy (...) – o wartości 120.000 zł,

2.  środki pieniężne w wysokości 1029,14 zł;

II.  ustalił, że B. S. nabył udział do ½ części w składnikach majątkowych opisanych w punkcie I;

III.  dokonał podziału majątku wspólnego R. S. (1) i I. S. oraz zniesienia współwłasności R. S. (1) i B. S. w ten sposób, iż składniki majątkowe opisane w punkcie I postanowienia przyznał na wyłączną własność wnioskodawcy R. S. (1);

IV.  zasądził od wnioskodawcy R. S. (1) na rzecz uczestnika B. S. tytułem spłaty kwotę 60.514,57 zł, płatną w terminie 1 miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności;

V.  oddalił wniosek o rozliczenie przychodów z rzeczy wspólnej,

VI.  rozstrzygnął, że zainteresowani ponoszą koszty postępowania i nieuiszczone koszty sądowe w równym stopniu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Rozstrzygnięcie było wynikiem następujących ustaleń faktycznych i oceny prawnej dokonanej przez Sąd pierwszej instancji:

Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca R. S. (1) i I. S. pozostawali w związku małżeńskim do czasu śmierci I. S. w dniu (...)r. W trakcie trwania związku małżeńskiego obowiązywał między nimi ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej, nie zawierali oni umów majątkowych małżeńskich, ich udziały w majątku wspólnym były równe. Spadek po I. S. na podstawie testamentu nabył w całości syn B. S..

W dniu 29 listopada 2001 r. A. Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wypłaciło na rzecz I. S. świadczenie z tytułu trwałej i całkowitej niezdolności do pracy w wysokości 37.791 zł z umowy ubezpieczenia. Na dzień śmierci I. S. środki finansowe z tytułu odszkodowania zostały w całości spożytkowane.

Dokonano ustaleń co do nabycia w trakcie trwania związku małżeńskiego przez wnioskodawcę do jego majątku odrębnego garażu murowanego, który po śmierci I. S. został zbyty w dniu 25 listopada 2003 r. oraz co do nabycia przez I. S. do jej majątku odrębnego lokalu mieszkalnego w K., która to nieruchomość została sprzedana w dniu 14 maja 2014 r. przez B. S. jako jedynego spadkobiercę I. S..

Sąd ustalił, że w skład majątku wspólnego R. S. (1) i I. S. wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w E. przy ul. (...) o wartości 120.000 zł. W przedmiotowym lokalu obecnie zamieszkuje wnioskodawca, który dokonuje wszelkich opłat eksploatacyjnych oraz czynszu. W dniu 26 czerwca 2003 r. I. S. i R. S. (1) posiadali środki finansowe w gotówce w wysokości 1.000 zł. I. S. w chwili śmierci posiadała rachunek bankowy w Banku (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W., na którym to znajdowały się środki finansowe w wysokości 29,14 zł. Na innych rachunkach bankowych małżonkowie nie posiadali środków w dniu 26 czerwca 2003 r.

Po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej w dniu 8 lipca 2003 r. wnioskodawca kupił samochód marki A. (...), rok produkcji 1998, numer rejestracyjny (...). Współwłaścicielem pojazdu był P. S., który przeznaczył swoje środki pieniężne na jego zakup.

Dalej Sąd Rejonowy ustalił, że wyrokiem zaocznym z dnia 20 października 2006 r. Sąd Rejonowy w Elblągu tytułem zachowku zasądził od pozwanego B. S. na rzecz powodów P. S. i R. S. (1) kwoty po 15.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15 września 2006 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 3.150 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Wyrok ten jest prawomocny od dnia 25 listopada 2006 r. Uczestnik postępowania B. S. z zasądzonej kwoty nie dokonał żadnej spłaty ani na rzecz wnioskodawcy, ani na rzecz brata P. S.. W dniu 1 stycznia 2007 r. P. S. dokonał przelewu przysługującej mu w/w wierzytelności na rzecz swojego ojca R. S. (1).

Sąd pierwszej instancji wskazał, że podstawą ustaleń były dokumenty zgromadzone w aktach sprawy oraz zeznania zainteresowanych, w zakresie w jakim uznał je za wiarygodne, przy czym zeznaniom wnioskodawcy w kwestiach istotnych dla rozstrzygnięcia Sąd dał wiarę w całości, wobec braku podstaw do ich kwestionowania. Natomiast Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom uczestnika B. S. w zakresie: posiadania środków finansowych przez I. i R. S. (1) w tym także pochodzących z lokaty w L. Bank (obecnie (...) (...)) oraz faktu wynajmowania przez wnioskodawcę pokoju w lokalu mieszkalnym, gdyż nie znalazły one potwierdzenia w zebranym w sprawie wiarygodnym materiale dowodowym. W pozostałym zakresie zeznaniom uczestnika Sąd dał wiarę jako logicznym oraz korelującym z pozostałym materiałem dowodowym.

Sąd Rejonowy określił, że przedmiotem postępowania był podział majątku wspólnego wnioskodawcy R. S. (1) i I. S. oraz zniesienie współwłasności majątku wspólnego R. S. (1) i uczestnika B. S.. Wskazano, że wprawdzie uczestnik wskazuje na dokonanie działu spadku, jednak z uzasadnienia prezentowanego stanowiska jednoznacznie wynika, iż wniosek ten dotyczy zniesienia współwłasności, której źródłem było nabycie w całości spadku po I. S.,

Powołano unormowania art. 31 § 1 k.r.io. i art. 43 § 1 k.r.io. wyjaśniając pojęcia wspólności ustawowej i majątku wspólnego oraz zasady podziału z art. 684 k.p.c. i art. 567 § 3 k.p.c. Wskazano na bezsporną wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w E. przy ul. (...) ustaloną przez zainteresowanych i fakt zaliczenia prawa w skład majątku wspólnego małżonków S. oraz zgodne cofnięcie wniosku o objęcie podziałem majątku i zniesieniem współwłasności ruchomości należących do majątku wspólnego, odpowiadające dokonaniu ich fizycznego umownego podziału.

Sąd Rejonowy stwierdził, że zgromadzony materiał dowodowy pozwala na ustalenie, iż w skład majątku wspólnego I. i R. S. (1) wchodziły środki pieniężne jedynie w łącznej wysokości 1.029,14 zł – tj. kwota 1.000 zł jako kwota w gotówce będąca w posiadaniu wnioskodawcy w chwili śmierci I. S. oraz kwota 29,14 zł tytułem środków finansowych będących na rachunku bankowym prowadzonym przez Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.. Odnośnie pozostałych środków pieniężnych, o podział których wnosił uczestnik w ramach zniesienia współwłasności, Sąd uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia, aby istniały one na dzień ustania małżeństwa I. i R. S. (1), czego nie potwierdziły nadesłane przez banki informacje, a twierdzenia uczestnika nie zostały poparte żadnym wiarygodnym dowodem.

W ocenie Sądu Rejonowego nie było także uzasadnione przyjęcie, iż w skład majątku wspólnego małżonków S. wchodziły środki finansowe przeznaczone na zakup samochodu marki A. (...). Bezsporne jest, iż pojazd ten nabyty został przez R. S. (1) i P. S. w dniu 8 lipca 2003 r., tj. po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej I. S. i R. S. (1). Jednocześnie wnioskodawca zeznał, iż środki pieniężne przeznaczone na zakup tego samochodu nie pochodziły od niego, a wnioskodawca był współwłaścicielem pojazdu dla obniżenia składek ubezpieczeniowych opłacanych przez syna P. S.. W takiej sytuacji faktycznej i procesowej uczestnik, mimo spoczywającego na nim w tym zakresie ciężaru dowodu (art. 6 k.c.), nie wykazał, by należało dokonać odmiennych ustaleń. Jednocześnie z żadnych dokumentów nie wynika, by R. S. (1) mógł dysponować gotówką na zakup przedmiotowego pojazdu.

Odnośnie prawa do nieruchomości położonej w K. oraz boksu garażowego wskazano, że stanowiły one składniki majątków osobistych odpowiednio I. S. i R. S. (1).

Natomiast co do kwoty 37.791 zł wypłaconej na rzecz I. S. w dniu 29 listopada 2001 r. przez A. Towarzystwo (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. tytułem świadczenia z tytułu trwałej i całkowitej niezdolności do pracy Sąd stwierdził, że brak jest podstaw do uznania, iż istniały one w dniu jej śmierci, tym samym zasadnym było przyjęcie, że zostały w całości spożytkowane.

Reasumując Sąd pierwszej instancji ustalił, iż w skład majątku wspólnego I. i R. S. (1) wchodziły spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w E. przy ulicy (...) – o wartości 120.000 zł oraz środki pieniężne w wysokości 1029,14 zł. Ponieważ spadek po I. S. nabył w całości B. S., tym samym nabył on udział do ½ części w składnikach majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego I. i R. S. (1), co wobec ze stanowiskiem zainteresowanych domagających się zniesienia współwłasności skutkowało koniecznością dokonania podziału majątku wspólnego I. S. i R. S. (1) oraz zniesieniem współwłasności majątku R. S. (1) i B. S. – jako jedynego spadkobiercy I. S. (art. 617 – 625 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. w zw. art. 567 § 3 k.p.c.)

Omówiono zasady sądowego podziału majątku wspólnego i zniesienia współwłasności wynikające z unormowań art. 211 k.c. i art. 212 k.c. w zw. z art. 42 k.r.io., wskazując że lokal mieszkalny jest miejscem zamieszkania wnioskodawcy, który nie jest właścicielem innych nieruchomości, ma możliwość spłaty uczestnika, co uzasadniało przyznanie wnioskodawcy prawa do lokalu oraz ustalonych środków pieniężnych. Z kolei o zasądzeniu należnej spłaty pieniężnej na podstawie art. 212 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 46 k.r.io. orzeczono, ustalając że w wyniku dokonanego podziału majątku i zniesienia współwłasności wnioskodawca R. S. (1) otrzymał majątek o wartości 121.029,14 zł, natomiast uczestnik powinien otrzymać majątek o wartości 60.514,57 zł, co uzasadniało zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika tytułem spłaty tej kwoty.

Ustalając termin jednorazowej płatności tej spłaty na 1 miesiąc od dnia uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności, Sąd Rejonowy miał na względzie, iż na uczestniku postępowania B. S. ciąży ustalony prawomocnym wyrokiem obowiązek zapłaty na rzecz wnioskodawcy zasądzonego świadczenia z tytułu zachowku, w tym także w zakresie świadczenia skutecznie scedowanego przez P. S. na rzecz wnioskodawcy. Wskazano, że odsetki ustawowe liczone od kwoty 30.000 zł od dnia 15 września 2006 r. do dnia 31 marca 2015 r. stanowią kwotę 31.916,71 zł i tym samym na dzień 31 marca 2015 r. wnioskodawcy przysługuje względem uczestnika wierzytelność w łącznej kwocie 61.916,71zł, a dodatkowo kwota należna tytułem zwrotu kosztów procesu. Wierzytelność będzie się nadawać do potrącenia w trybie art. 498 § 1 k.c. z należnością zasądzoną na rzecz uczestnika w punkcie IV postanowienia, co miało decydujące znaczenia dla określenia terminu jednorazowej spłaty uczestnika. Wyjaśniono także przyczyny braku możliwości dokonania przedmiotowego potrącenia w niniejszej sprawie, w tym unormowania art. 686 k.p.c. i art. 922 § 3 k.c., wskazując m.in. że na podstawie prawomocnego postanowienia spadek po I. S. nabył w całości B. S., tym samym dział spadku byłby bezprzedmiotowy i nie jest przedmiotem niniejszego postępowania, a w konsekwencji brak jest podstaw do rozliczania w tymże postępowaniu długów spadkowych.

W zakresie zgłoszonego wniosku uczestnika od rozliczenie pożytków z lokalu mieszkalnego Sąd Rejonowy wskazał, że podstawowymi prawami związanymi ze współwłasnością jest - obok rozporządzenia rzeczą wspólną przez wszystkich współwłaścicieli lub udziałem przez każdego z nich - współposiadanie tej rzeczy oraz korzystanie z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli, co wynika z art. 206 k.c. i znajduje rozwinięcie w art. 207 k.c. w odniesieniu do rozdziału między współwłaścicieli przychodów, jakie rzecz przynosi oraz partycypowania przez nich w wydatkach i ciężarach z tą rzeczą związanych. Stosownie do tego przepisu pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów i w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki związane z rzeczą wspólną.

Wskazano, że uczestnik złożył wniosek o rozliczenie korzyści i pobieranych przez wnioskodawcę pożytków z lokalu mieszkalnego położonego w E. przy ulicy (...), a zajmowanego przez wnioskodawcę, wskazując iż wnioskodawca uzyskał korzyści i pobierał pożytki w łącznej kwocie 98.000 zł, wobec czego uczestnik wniósł o zasądzenie od wnioskodawcy na jego rzecz kwoty 49.000 zł. Wnioskodawca zakwestionował to żądanie zarówno co do zasady – zaprzeczając, by kiedykolwiek wynajmował mieszkanie lub pokój w nim, jak i co do wysokości. Mimo spoczywającego na uczestniku w tym zakresie ciężaru dowodu, wynikającego z art. 6 k.c., uczestnik nie wykazał zasadności dochodzonego roszczenia, w tym co do wysokości, co skutkowało oddaleniem wniosku uczestnika o rozliczenie przychodów z rzeczy wspólnej.

Jako podstawę rozstrzygnięcia co do kosztów postępowania wskazano art. 520 § 1 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c.

W apelacji uczestnik postępowania B. S. zaskarżył postanowienie w całości, zarzucając:

I. rażące naruszenie przepisów postępowania – art. 689 k.p.c., mające istotny wpływ na wynik postępowania, poprzez zaniechanie wskazania w sentencji zaskarżonego postanowienia ustalenia składu spadku po I. S. oraz dokonania działu spadku i zniesienia współwłasności w sytuacji, gdy z treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, iż Sąd I instancji dokonał ustaleń w zakresie składu majątku spadkowego, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w sentencji postanowienia, Sąd I instancji powoływał się również na przepisy dotyczące działu spadku. Dodatkowo orzeczenie w tym zakresie wymyka się spod kontroli odwoławczej i uniemożliwia uczestnikowi postępowania ochronę swoich praw, bowiem nie wiadomo co stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia mający wpływ na powagę rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 k.p.c.;

II. rażące naruszenie przepisów postępowania – art. 233 5 1 k.p.c., mające istotny wpływ na wynik sprawy, a polegające nie przekroczeniu granicy swobodnej oceny dowodu polegającej na błędnej oraz sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenie materiału dowodowego i uznanie, że:

a)  zeznania wnioskodawcy są w pełni wiarygodne w kwestiach istotnych dla rozstrzygnięcia i brak jest podstaw do ich kwestionowania, w sytuacji gdy zeznania wnioskodawcy jako zainteresowanego w sprawie należy oceniać z dużą dozą ostrożności, a ponadto w świetle podania przez wnioskodawcy chociażby nieprawdy w zakresie nieprzekazywania przez uczestnika postępowania środków pieniężnych (potwierdzonych wyciągiem z rachunku bankowego i zeznaniami uczestnika postępowania), zaprzeczeniu zakupu samochodu osobowego marki A. (...) (który to zakup został wykazany pismem Naczelnika Urzędu Skarbowego oraz zeznaniami uczestnika postępowania), jak również próbie wprowadzenia w błąd co do odszkodowania wypłaconego I. S., zeznania wnioskodawcy uznać należał w całości za niewiarygodne i pozbawione mocy dowodowej;

b)  w dniu śmierci I. S., R. S. (1) był w posiadaniu wyłącznie kwoty 1.000 zł, a kwota 37.971 zł stanowiącą majątek odrębny I. S. została w całości spożytkowana, w sytuacji gdy po śmierci I. S. (26.06.2003r.) wnioskodawca w dniu 08 lipca 2003r. ( a wiec 12 dni po śmierci żony) nabył samochód osobowy marki A. (...) za kwotę 33.000 zł, a z uwagi na brak środków na rachunku bankowym, zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego należało wnioskować, iż R. S. (2) w dniu śmierci I. S. posiadał w gotówce kwotę wynoszącą minimum 33.000 zł;

c)  zeznania uczestnika postępowania w zakresie wynajmowania przez wnioskodawcę pokoju w lokalu mieszkalnym położonym w E. przy ul. (...) za niewiarygodne, w sytuacji gdy Sąd de facto nie wskazał przyczyn, dla których odmówił wiarygodności zeznaniom B. S. w tym zakresie, co jednocześnie narusza przepis art. 328 § 2 k.p.c. ;

d)  z żadnych dokumentów nie wynika, by R. S. (1) dysponował gotówką na zakup pojazdu marki A. (...), w sytuacji gdy z dokumentu znajdującego się na k-41- pismo z dnia 29.01.2014r. wynika, iż w dniu 29.11.2001r. (1,5 roku przed śmiercią I. S.) I. S. wypłacono kwotę 37.791 zł);

e)  uczestnik postępowania nie wykazał zasadności dochodzonego roszczenia w kwocie 49.000 zł z tytułu rozliczenia korzyści z tytułu posiadania przez wnioskodawcę nieruchomości w sytuacji, gdy kwestia wyłącznego korzystania przez wnioskodawcę z nieruchomości stanowiącej współwłasność stron była bezsporna, a wysokość korzyści z tego tytuły wykazana została ofertami wynajmu lokali mieszkalnych, jak również potwierdzona zeznaniami uczestnika postępowania, w tym zakresie Sąd I instancji również w całości pominął przedłożone przez wnioskodawcę wydruki ofert najmu lokali w E., które to dowody potwierdzały wysokość dochodzonego roszczenia w kwocie 49.000 zł.

III. naruszenie przepisów postępowania - art. 231 k.p.c. mające istotny wpływ na wynik sprawy poprzez nieuznanie za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, w tym posiadania przez R. S. (1) w dacie śmierci I. S. znacznych środków pieniężnych w gotówce, w sytuacji gdy wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów – brak środków na rachunku bankowym, zakup w 12 dni PO śmierci I. S. samochód osobowy marki A. (...) za kwotę 33.000 zł;

IV. naruszenie przepisów postępowania - art. 232 k.p.c., a w tym zakresie również art. 6.k.c. mające istotny wpływ na wynik sprawy poprzez przerzucenie na uczestnika postępowaniu ciężaru udowodnienia faktów, z których to wnioskodawca wywodził skutki prawne - w tym pochodzenia środków na zakup samochodu osobowego, spożytkowania w całości środków wypłaconych I. S. z tytułu trwałej i całkowitej niezdolności do pracy w kwocie 37.791 zł, zwłaszcza, iż uczestnik postępowania zakwestionował te okoliczności;

V. powyższe uchybienia skutkowały błędem w ustaleniach faktycznych mających istotny wpływ na wynik sprawy, a polegającym na uznaniu przez Sąd, iż:

a) w dacie śmierci I. S., środki wypłacone I. S. z tytułu trwałej i całkowitej niezdolności do pracy zostały w całości spożytkowane oraz, że w posiadaniu R. S. (1) znajdowała się w gotówce wyłącznie kwota 1.000 zł, w sytuacji gdy na rachunku bankowym znajdowała się wyłącznie kwota 29,14 zł, a mając na uwadze całokształt okoliczności, w szczególności okoliczność nabycia w 12 dni po śmierci I. S. przez R. S. (1) samochodu osobowego za kwotę 33.000 zł, należało uznać, iż w dacie śmierci R. S. (1) posiadał minimum 33.029,14 zł.

b) wnioskodawca ma możliwość spłaty uczestnika postępowania, w sytuacji gdy wnioskodawca utrzymuje się z emerytury w wysokości 1.425 zł miesięcznie, a wnioskodawcy nie przysługuje względem uczestnika postępowania wierzytelność we wskazanej przez Sąd I instancji kwocie 61.916, 71 zł, ponadto wnioskodawca zobowiązany jest zwrócić uczestnikowi postępowania kwotę 37.791 zł stanowiącą majątek odrębny I. S.;

c) uczestnik postępowania nie wykazał zasadności dochodzonego roszczenia z tytułu rozliczenia korzyści z tytułu posiadania przez wnioskodawcę nieruchomości, w sytuacji gdy kwestia wyłącznego korzystania przez wnioskodawcę z nieruchomości stanowiącej współwłasność stron była bezsporna, a wysokość korzyści z tego tytuły wykazana została ofertami wynajmu lokali mieszkalnych, jak również potwierdzona zeznaniami uczestnika postępowania;

VI. naruszenie przepisów postępowania - art. 520 5 2 i 3 k.p.c. poprzez nie obciążenie wnioskodawcy w całości kosztami postępowania;

VII. naruszenie przepisów postępowania - art. 232 zdanie drugie k.p.c. mające istotny wpływ na wynik sprawy poprzez niedopuszczenie z urzędu dowodów niewskazanych przez strony, w tym dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wysokości korzyści R. S. (1) z tytułu wyłącznego korzystania z majątku wspólnego.

W związku z tymi zarzutami skarżący na podstawie art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez:

1) ustalenie, iż w skład spadku po zmarłej I. S. wchodzą:

a) udział wynoszący 1/2 części spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...) położonego w E. przy ul. (...) o powierzchni 47m2 o wartości 60.000 zł;

b) środki pieniężne w wysokości 16.514,57 zł;

c) kwota 37.791 zł otrzymana tytułem odszkodowania na podstawie umowy ubezpieczenia z (...) U. Polska - Towarzystwo (...) SA;

ewentualnie ustalenie, iż w skład majątku wspólnego R. S. (1) i I. S. wchodzą następujące składniki majątkowe:

a) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w E. przy ul. (...) o wartości 120.000 zł;

b) środki pieniężne w wysokości 33.029,14 zł;

2) ustalenie na podstawie art. 618 § 1 k.p.c., że R. S. (1) z tytułu wyłącznego posiadania rzeczy wspólnej - lokalu nr (...) położonego w E. przy ul. (...) w okresie od 26.06.2003r. do 31 marca 2014r. czerpał korzyści i pobierał pożytki w łącznej wysokości 98.000 zł i zobowiązany jest zapłacić uczestnikowi postępowania kwotę 49.000 zł tytułem rozliczenia się z posiadania nieruchomości;

3) dokonanie działu spadku po zmarłej I. S. i podział majątku wspólnego I. S. i R. S. (1) w ten sposób, iż :

a) udział w 1/2 części w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu opisanego w pkt. la) przyznać na wyłączną własność uczestnika postępowania B. S. ;

b) środki pieniężne w wysokości 16.529,14 zł przyznać na wyłączną własność R. S. (1).

c) kwotę 37.791 zł przyznać na wyłączną własność B. S.;

ewentualnie dokonanie podział majątku wspólnego I. S. i R. S. (1) oraz zniesienia współwłasności R. S. (1) i B. S. w ten sposób, iż :

a) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu opisanego w pkt la) przyznać na wyłączną własność uczestnika postępowania B. S.;

b) środki pieniężne w wysokości 33.029,14 zł przyznać na wyłączną własność R. S. (1);

4) dokonanie rozliczenia stron w ten sposób, iż zasądzić od wnioskodawcy R. S. (1) na rzecz uczestnika postępowania B. S. kwotę 43.305,57 zł płatną w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w niniejszej sprawie;

ewentualnie dokonanie rozliczenia stron w ten sposób, iż zasądzić od wnioskodawcy R. S. (1) na rzecz uczestnika postępowania B. S. kwotę 5.514,57 zł płatną w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w niniejszej sprawie;

5) zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania kosztów postępowania przed Sądem I Instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego w łącznej wysokości 6.175,04 zł.

Ponadto wniósł o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała częściowemu odrzuceniu a w pozostałej części oddaleniu jako bezzasadna.

Apelacja uczestnika B. S. w zakresie żądania rozliczenia kwoty 37.791 zł uzyskanej przez I. S. od A. Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. jako świadczenie z tytułu trwałej i całkowitej niezdolności do pracy należące do majątku osobistego spadkodawczyni i wchodzące w skład spadku po niej była niedopuszczalna z uwagi na brak substratu zaskarżenia.

W apelacji, podobnie jak w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji, uczestnik domagał się rozliczenia podanej wyżej kwoty w przedmiotowym postępowaniu, pomimo iż konsekwentnie twierdził, że kwota ta nie weszła w skład majątku wspólnego po I. S., a co za tym idzie nie była objęta podziałem tego majątku ani zniesieniem współwłasności. Innymi słowy kwota ta nie stanowiła nigdy współwłasności zainteresowanych ani też majątku wspólnego I. S. i R. S. (1) z racji wyłączenia z art. 33 pkt 6 k.r. i o., na co konsekwentnie powoływał się skarżący w toku całego postępowania. Trzeba wyjaśnić, że w przedmiotowym postępowaniu Sąd pierwszej instancji dokonał, jak wskazuje się w treści zaskarżonego postanowienia, podziału majątku wspólnego R. S. (1) i I. S. oraz zniesienia współwłasności R. S. (1) i B. S.. Zniesienie współwłasności objęło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w E. przy ul. (...) oraz środki pieniężne w wysokości 1029,14zł (ruchomości na zgodny wniosek stron wyłączono z sądowego podziału). Udział we wspólnym prawie R. S. (1) wynikał z faktu ustania wspólności majątkowej małżeńskiej wskutek śmierci współmałżonki – I. S., z kolei udział uczestnika B. S. został przez niego nabyty w drodze dziedziczenia całości spadku po zmarłej matce I. S.. Skoro środki pieniężne w kwocie 37.791 zł stanowiły składnik majątku osobistego I. S., to nie istniała wspólność tego prawa pomiędzy małżonkami ani też wskutek śmierci I. S. nie powstała wspólność prawa pomiędzy byłym małżonkiem R. S. (1) i spadkobiercą całości spadku B. S.. Uczestnik B. S. wszedł w uprawnienia I. S. na skutek dziedziczenia. Wobec tego, że jest on jedynym spadkobiercą, to nie zachodzi potrzeba dokonywania działu spadku.

W związku z tym Sąd Rejonowy nie dokonał działu spadku, a jedynie podziału majątku i zniesienia powstałej pomiędzy zainteresowanymi współwłasności w zakresie wspólności praw, a zatem rozwiązania tych więzów prawnych, które pomiędzy nimi powstały. Sąd pierwszej instancji nie rozstrzygał więc ostatecznie w przedmiocie sumy, której rozliczenia domagał się uczestnik B. S.. Środki te, o ile w dacie śmierci rzeczywiście istniały (art. 922 § 1 k.c.), stanowią – wskutek dziedziczenia po I. S. – własność B. S. i nie mogą stanowić przedmiotu zniesienia współwłasności.

Skoro zatem w niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji nie dokonał działu spadku, ani nie oddalił wniosku uczestnika w tym zakresie, to środek odwoławczy w tym zakresie, jako dotyczący przedmiotu nieobjętego rozstrzygnięciem w sentencji orzeczenia, podlega odrzuceniu jako niedopuszczalny z powodu braku substratu zaskarżenia (art. 373 k.p.c. w zw. z art. 370 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). W konsekwencji Sąd Okręgowy na mocy wskazanych przepisów, odrzucił apelację w omawianym zakresie. Tylko dodatkowo wyjaśnić trzeba, że powyższe nie wyklucza możliwości wystąpienia przez uczestnika przeciwko wnioskodawcy z odpowiednim roszczeniem o zapłatę.

W pozostałym zakresie apelację uczestnika uznano za bezzasadną. Sąd Okręgowy podzielił w całości zarówno ustalenia faktyczne, jak i ocenę prawną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji. W apelacji nie kwestionuje się ustalenia Sądu pierwszej instancji, że w lokalu mieszkalnym położonym w E. przy ul. (...) zamieszkuje obecnie wnioskodawca R. S. (1), a uczestnik B. S. ma zaspokojone potrzeby mieszkaniowe w innym lokalu. W apelacji żąda się zmiany przyjętego przez Sąd pierwszej instancji sposobu zniesienia współwłasności poprzez przyznanie na wyłączną własność tego lokalu uczestnikowi (a nie wnioskodawcy), wskazując, że wnioskodawca nie spłaci dobrowolnie zasądzonej sumy, a ewentualna egzekucja z jego majątku z uwagi na niskie świadczenie emerytalne będzie bezskuteczna. Wniosek taki skarżący wyprowadza, czyniąc uprzednio założenie, że zasadnym jest jego wniosek o rozliczenie pomiędzy zainteresowanymi kwoty 37.791 zł oraz wniosek o rozliczenie przychodów z rzeczy wspólnej. Co do pierwszej kwestii, to nie została ona przesądzona w niniejszym postępowaniu z przyczyn wskazanych wyżej.

Natomiast co do wniosku o rozliczenie przychodów z rzeczy wspólnej, to Sąd Okręgowy podziela ocenę Sądu pierwszej instancji, że jest on niezasadny. Wbrew twierdzeniom apelacji uczestnik nie wykazał roszczenia o pobrane pożytki z prawa do lokalu mieszkalnego ani co do zasady, ani co do wysokości. Uczestnik nie wykazał bowiem, aby wnioskodawca wynajmował pokój w przedmiotowym lokalu, ani nie wykazał, aby miał on możliwość jego wynajęcia i uzyskania kwoty 98.000 zł. W szczególności nie można zgodzić się z twierdzeniem skarżącego, że wysokość roszczenia z tego tytułu została przez uczestnika wykazana przedłożonymi do akt wydrukami z Internetu, zawierającymi oferty wynajmu lokali mieszkalnych. Przedłożone wydruki dotyczą przecież ofert wynajęcia całych lokali mieszkalnych, a nie ofert wynajęcia jednego pokoju w lokalu mieszkalnym. W konsekwencji wydruki te nie mogą dowodzić, jak twierdzi się w apelacji, wysokości czynszu, jaki można uzyskać za wynajęcie jednego pokoju, a ewentualnie – czynszu, jaki można uzyskać za wynajęcie całego lokalu mieszkalnego.

Za bezzasadny należało uznać zarzut apelacji, iż Sąd pierwszej instancji naruszył przepisy postępowania, tj. przepis art. 232 zdanie 2 k.p.c., poprzez niedopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ,,wysokości korzyści R. S. (1) z tytułu wyłącznego korzystania z majątku wspólnego”. To na uczestniku, reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika, a nie na Sądzie spoczywał ciężar wykazania, że takie korzyści zostały uzyskane przez wnioskodawcę (art. 6 k.c.), co w kontekście wielkości przedmiotowego lokalu mieszkalnego i zamieszkiwania w nim przez R. S. (1) jest jednak trudne do przyjęcia. Wyjaśnić przy tym trzeba, że Sąd może dopuścić dowód niewskazany przez strony. Nie oznacza to jednak, iż sąd zobowiązany jest do zastąpienia własnym działaniem bezczynności strony. Skorzystanie przez sąd z uprawnienia dopuszczenia dowodu z urzędu może mieć miejsce wyjątkowo, np. wówczas, gdy z już przeprowadzonych dowodów wynika w sposób oczywisty, że orzeczenie będzie sprzeczne z przepisami prawa materialnego. Za dopuszczeniem dowodu z urzędu może przemawiać także wzgląd na interes publiczny, który przejawia się szczególnie w sprawach rozpoznawanych w trybie postępowania nieprocesowego. Niczym nieusprawiedliwiona bezczynność strony w zakresie inicjatyw dowodowych przynieść może ujemny dla niej skutek związany ze stanem nieudowodnienia powoływanych faktów, bez możliwości wykazywania sądowi naruszenia art. 232 zdanie drugie k.p.c. (porównaj: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 stycznia 2015 r., I ACa 392/13, Lex nr 1665073). Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Na koniec wskazać należy, iż w apelacji przeczy się, że wnioskodawcy przysługuje świadczenie z tytułu zachowku w kwocie wskazanej przez Sąd pierwszej instancji. Tymczasem w tym zakresie Sąd rozpoznający niniejszą sprawę zgodnie z dyspozycją art. 365 k.p.c. związany był prawomocnym wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego w Elblągu z dnia 20 października 2006 r., sygn. akt I C (...), w którym zasądzono od pozwanego B. S. na rzecz powoda P. S. oraz R. S. (1) kwoty po 15.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15 września 2006 r. do dnia zapłaty. W aktach sprawy znajduje się dokument w postaci umowy, w której P. S. dokonał przelewu wierzytelności z tytułu przysługującego mu zachowku (zasądzonego ww. wyrokiem) na rzecz wnioskodawcy, co odpowiada uprawnieniu z art. 509 i 510 § 1 k.c. Co więcej, wbrew temu co twierdzi się w apelacji, uczestnik B. S. oświadczył w toku przesłuchania w charakterze strony, że nie zapłacił z tytułu zachowku żadnej kwoty ani na rzecz wnioskodawcy, ani na rzecz brata – P. S. (oświadczenie k. 169). Z tych przyczyn prawidłowe jest stanowisko Sadu Rejonowego, że wnioskodawca R. S. (1) ma możliwość spłaty w ten sposób, że dokona potrącenia wzajemnie przysługujących zainteresowanym wierzytelności.

W konsekwencji niezasadności zarzutów apelacji brak także podstaw do kwestionowania orzeczenia Sądu Rejonowego w przedmiocie kosztów postępowania.

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację w pozostałym zakresie.

O sprostowaniu zaskarżonego orzeczenia w zakresie oczywistej pomyłki pisarskiej co do daty (roku) jego wydania orzeczono na podstawie art. 350 § 3 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. wobec sprzeczności interesów w postępowaniu odwoławczym, przy zastosowaniu § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 7 ust. 1 pkt 10 i § 8 pkt 6 oraz § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461 t.j.).