Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Elblągu

POSTANOWIENIE

Dnia 16 grudnia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Teresa Zawistowska

Sędziowie: SO Krzysztof Nowaczyński

SO Arkadiusz Kuta (spr.)

Protokolant: stażysta Daria Burchardt

po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 2015 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku R. P.

z udziałem Gminy M. B., J. P., H. P., L. P. (1) i P. J.

o zasiedzenie

na skutek apelacji wnioskodawcy i uczestniczki J. P.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Braniewie

z dnia 30 czerwca 2015 r. sygn. akt I Ns 2299/12

postanawia:

oddalić apelację.

Sygn. akt I Ca 446/15

UZASADNIENIE

R. P. wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie nabycia w drodze zasiedzenia prawa własności nieruchomości niezabudowanej położonej w B. przy ulicy (...) w postaci działki nr (...) o powierzchni 643 m ² , dla której Sąd Rejonowy w Braniewie prowadzi księgę wieczystą numer (...) oraz o zasądzenie kosztów postępowania .

Uczestniczka postępowania Gmina M. B. wniosła o oddalenie wniosku i zasądzenie kosztów postępowania . Zaprzeczyła by sporna nieruchomość kiedykolwiek znajdowała się w samoistnym posiadaniu wnioskodawcy lub jego poprzedników , powołując się na zawartą przez ojca wnioskodawcy w dniu 1 maja 1957 roku na okres 40 lat umowę dzierżawy , której przedmiotem była m.in. nieruchomość objęta wnioskiem , co wskazywało na zależny charakter posiadania , wykluczający zasiedzenie .

Uczestnicy postępowania H. P. , L. P. (1) i P. J. zgodzili się z wnioskiem , wskazując, że nie mają do niej żadnych roszczeń .

W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji do udziału w sprawie wezwano J. P. , która poprała wniosek .

Sad Rejonowy w Braniewie postanowieniem z dnia 30 czerwca 2015 roku wniosek oddalił ( punkt I ) oraz zasądził od wnioskodawcy R. P. na rzecz uczestniczki Gminy M. B. kwotę 1.200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania ( punkt II ) .

Sąd pierwszej instancji ustalił , że rodzice wnioskodawcy L. i B. P. przyjechali do B. w 1947 roku i zajęli zabudowaną , ogrodzoną i zagospodarowaną nieruchomość położoną przy ulicy (...) . Posesja przy ulicy (...) położona jest - według obecnej numeracji - na działce nr (...) oraz na działce nr (...) .

W dniu 1 maja 1957 roku pomiędzy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w B. , a L. P. (2) zawarta została umowa dzierżawy nieruchomości położonej w B. przy ulicy (...) o powierzchni 1.000 m ², na której znajdowały się dom jednorodzinny oraz chlew , nadto drzewa owocowe , krzewy owocowe i ozdobne na okres 40 lat do dnia 30 kwietnia 1997 roku . L. P. (2) dzierżawił również inne grunty na podstawie odrębnych umów dzierżawy .

Dla działki nr (...) położonej w B. przy ulicy (...) w dniu 23 czerwca 1972 roku została założona księga wieczysta numer (...) , obecnie (...) . Natomiast dla działki nr (...) o powierzchni 0,0643 ha , zakwalifikowanej jako działka rolna , a stanowiącej przedłużenie działki nr (...) w kierunku ulicy (...) , została założona w 1996 roku księga wieczysta o numerze (...) , obecnie (...) .

Na mocy decyzji z dnia 14 marca 1991 roku w trybie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 roku Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym / … / Wojewoda (...) stwierdził nabycie przez Miasto B. z mocy prawa nieodpłatnie własność działki nr (...) .

W dniu 6 kwietnia 1973 roku pomiędzy Skarbem Państwa , a L. P. (2) i B. P. zawarta została umowa użytkowania wieczystego działki numer (...) o powierzchni 598 m ²isprzedaży budynku jednorodzinnego znajdującego się na tej działce , położonych przy ulicy (...) w B. , na mocy której dokonano zamiany dotychczasowego prawa wieloletniej dzierżawy wyżej opisanej działki na prawo wieczystego użytkowania na rzecz L. i B. małż. P. na okres odpowiadający okresowi trwania dotychczasowego prawa wynoszącego 40 lat , to jest do roku 1997 , a zarazem sprzedano L. i B. małż. P. prawo własności znajdującego się na tej działce budynku stanowiącego odrębną nieruchomość . Nabycie nastąpiło jako ekwiwalent za mienie pozostawione poza granicami .

L. P. (2) zmarł w dniu 22 lutego 1988 roku . Postanowieniem Sądu Rejonowego w Braniewie z dnia 22 czerwca 1989 roku w sprawie o sygn. akt I Ns (...)spadek po L. P. (2) nabył w całości syn R. P. .

Decyzją Burmistrza Miasta B. z dnia 10 marca 1998 roku prawo wieczystego użytkowania działki numer (...) o powierzchni 0,0598 ha położonej przy ulicy (...) w B. zostało przekształcone w prawo własności służące w równych udziałach B. P. i R. P. – nieodpłatnie . W uzasadnieniu decyzji wskazano , że na poczet ceny nabycia wskazanej nieruchomości , jak również na poczet opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego gruntu nabywcom zaliczono wartość mienia pozostawionego na terytorium nie znajdującym się na obecnym obszarze Państwa Polskiego.

B. P. zmarła w dniu 7 lipca 1998 roku . Postanowieniem Sądu Rejonowego w Braniewie z dnia 10 sierpnia 1999 roku w sprawie o sygn. akt I Ns(...)spadek po B. P. nabył w całości syn R. P. .

Wnioskodawca od 1990 roku uiszczał podatek od nieruchomości w postaci budynku - domu mieszkalnego , pozostałych budynków oraz gruntów o łącznej powierzchni 1000 m ² . Wcześniej podatek ten uiszczali rodzice wnioskodawcy .

Obecnie wnioskodawca jest użytkownikiem wieczystym działki numer (...) o obszarze 0,0598 ha położonej przy ulicy (...) oraz właścicielem budynku mieszkalnego stanowiącego odrębny od gruntu przedmiot własności , przy czym użytkowanie wieczyste zostało przedłużone na podstawie umowy o przedłużenie użytkowania wieczystego z dnia 14 maja 1997 roku . Wnioskodawca również zajmuje przynajmniej część działki numer (...) , która jest zagospodarowana pod uprawy i sad . Posesja zajmowana przez wnioskodawcę jest nadal ogrodzona .

W ocenie Sądu Rejonowego w Braniewie wniosek o zasiedzenie nie zasługiwał na uwzględnienie w żadnym zakresie. Odwołano się do dyspozycji art. 172 k.c. zgodnie z którym posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność , jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny , chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze . Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność , choćby uzyskał posiadanie w złej wierze ( § 2 ) . Zatem dla nabycia własności w drodze zasiedzenia niezbędnym jest spełnienie przesłanek samoistnego posiadania nieruchomości oraz upływ czasu zależny od dobrej lub złej wiary posiadacza .

W ocenie Sądu pierwszej instancji zebrany w sprawie materiał dowodowy nie usprawiedliwiał stanowiska wnioskodawcy jakoby jego posiadanie , jak również posiadanie jego poprzedników prawnych , cechował walor samoistności . Działka numer (...) była przedmiotem dzierżawy , na podstawie umowy dzierżawy z dnia 1 maja 1957 roku zawartej pomiędzy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w B. , a L. P. (2) .

Przedmiotem wskazywanej umowy dzierżawy była nieruchomość położona przy ulicy (...) w B. o powierzchni 1000 m ² , na której posadowiony był dom jednorodzinny i budynek gospodarczy – chlew . W umowie nie wskazano numerów działek , a jedynie ich położenie przy ulicy (...) , ale Sąd pierwszej instancji na podstawie całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego doszedł do przekonania , iż bezspornym było , że przy ul. (...) zlokalizowana jest działka nr (...), której kontynuacją w kierunku ulicy (...) jest działka numer (...) . W oparciu o zeznania świadka Z. S. przyjęto , że w ówczesnych realiach powszechną praktyką było wpisywanie w umowy jedynie numeru nieruchomości ( numeru domu ) , bez podawania numerów działek . W dniu 6 kwietnia 1973 roku zawarto pomiędzy Skarbem Państwa , a L. P. (2) i B. P. umowę ustanowienia użytkowania wieczystego działki numer (...) o powierzchni 598 m ² i sprzedaży budynku jednorodzinnego znajdującego się na tej działce , położonych przy ulicy (...) w B. . Nie miał Sąd pierwszej instancji wątpliwości , iż działka gruntu nr (...) była uprzednio przedmiotem dzierżawy , a złożona przez uczestniczkę postępowania kopia umowy dzierżawy dotyczy właśnie tej działki , jak również całości bądź części działki nr (...) – zważywszy , iż umowa dzierżawy dotyczyła powierzchni 1.000 m ².

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 i § 2 k.p.c.

Apelację od tego postanowienia wnieśli R. P. i J. P. , zaskarżając je w całości .

Zarzucili Sądowi pierwszej instancji błąd w ustaleniach faktycznych mających wpływ na zapadłe orzeczenie , tj. przyjęcie błędnego założenia , że umowa dzierżawy z dnia 1 maja 1957 roku dotyczyła zarówno działki oznaczonej numerem ewidencyjnym (...) , jak też działki nr (...) , kiedy w umowie została jedynie określona powierzchnia dzierżawionej nieruchomości , bez wskazania z jakich działek ewidencyjnych się składa .

Skarżący zarzucili także obrazę art. 233 § 1 k.p.c. na skutek dowolnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego , prowadzącego do błędnej oceny , że działka stanowiąca przedmiot wniosku o zasiedzenie była przedmiotem umowy dzierżawy z dnia 1 maja 1957 roku .

Apelanci domagali się zmiany zaskarżonego postanowienia i uwzględnienia wniosku o nabycie własności nieruchomość przez zasiedzenie oraz zasądzenia na ich rzecz kosztów postępowania za obie instancje .

W uzasadnieniu apelacji skarżący zaznaczyli , iż przedstawiony przez uczestniczkę Gminę M. B. dokument w postaci umowy dzierżawy z dnia 1 maja 1957 roku nie mógł stanowić podstawy dla oddalenia wniosku o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie , w sytuacji kiedy nie wskazano w nim numerów ewidencyjnych działek wchodzących w skład oddanej w dzierżawę poprzednikom prawnym wnioskodawców nieruchomości , a jedynie jej adres oraz powierzchnia . Wpisano ja zresztą w umowie innym kolorem środka piszącego . Skarżący stali na stanowisku , iż dokument umowy dzierżawy złożony przez uczestniczkę Gminę M. B. nie mógł być kwalifikowany w ogóle jako odnoszący się do działki będącej przedmiotem wniosku o zasiedzenie .

Sąd Okręgowy ustalił i zważył , co następuje :

Apelacja R. P. i J. P. okazała się bezzasadna i podlegała oddaleniu .

Sąd odwoławczy przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione w pierwszej instancji , a więc nie ma potrzeby ich pełnego powtarzania . Oczywiste jest , że kluczowe znaczenie mają ustalenia odnośnie charakteru posiadania , czyli władztwa wykonywanego nad gruntem , który jest obecnie oznaczony w rejestrze gruntów jako działka numer (...) . Stanowi on własność Gminy M. B. . Ma powierzchnię 643 m ² i sąsiaduje z gruntem stanowiącym własność wnioskodawcy – leżącą od strony ulicy (...) działką o numerze (...) o powierzchni 598 m ² . Działka (...) graniczy z ulicą (...) . Usuwając sprzeczność w ustaleniach faktycznych Sądu Rejonowego wskazać tylko trzeba , że decyzją z dnia 10 marca 1998 roku Burmistrz Miasta B. przekształcił prawo użytkowania wieczystego działki numer (...) w prawo własności , które w dacie przekształcenia służyło w częściach równych B. P. i R. P. . Prawo własności ujawniono w księdze wieczystej (...) . Okoliczność tą odnotowano w ustaleniach faktycznych , a następnie , sprzecznie z przywołanymi faktami , wadliwie opisano stan prawny nieruchomości , jako służące wnioskodawcy prawo użytkowania wieczystego działki (...) . Trafnie natomiast Sąd Rejonowy wskazał , że R. P. nabył w całości spadek po matce B. P. , a zatem obecnie oczywiście należy do niego w całości działka (...) oraz włada działką (...) .

Trzeba dalej zwrócić uwagę na pierwszorzędne znaczenie ustalenia , że w dniu 1 maja 1957 roku doszło do zawarcia pomiędzy Radą Narodową w B. , a L. P. (2) umowy dzierżawy na okres 40 lat ( do dnia 30 kwietnia 1997 roku ) nieruchomości położonej w B. przy ulicy (...) o powierzchni 1.000 m ² , na której znajdowały się dom jednorodzinny oraz chlew , a nadto drzewa owocowe , krzewy owocowe i ozdobne . Ustalenia te pogłębić trzeba o wskazanie , że wedle § 2 przedmiot umowy określono jako dom jednorodzinny wraz z zabudowaniami gospodarczymi oraz przyległym do tego domu podwórzem i ogrodem . Niezbędne jest jednocześnie przypomnienie , że tą właśnie umowę dzierżawy wprost powołano w akcie notarialnym z dnia 6 kwietnia 1973 roku , stwierdzającym zawarcie pomiędzy Radą Narodową w B. , a L. P. (2) i B. P. umowy ustanowienia użytkowania wieczystego i sprzedaży budynku . Dotyczyła ona rozporządzenia przez Skarb Państwa nieruchomością oznaczona w rejestrze gruntów numerem (...) , ale w jej treści odwołano się do „ prawa wieloletniej dzierżawy – do 1997 roku ” .

W ocenie Sądu odwoławczego jest to przekonujący dowód , że w dniu 1 maja 1957 roku rzeczywiście doszło do zawarcia umowy dzierżawy posesji przy ulicy (...) w B. . W apelacji kwestionuje się zresztą raczej treść tego kontraktu , przekonując o dzierżawie działki noszącej obecnie numer (...) . Nie ma jednak podstaw aby tak sądzić . W szczególności pamiętać należy , że grunty objęte w posiadanie przez L. P. (2) i B. P. , leżące pomiędzy ulicami (...) , a Królewiecka stanowiły i stanowią jeden areał . Na gruncie granica pomiędzy działkami (...) nie jest widoczna , w tym znaczeniu , że nie dokonano ich faktycznego oddzielenia ( „ te dwie działki są ogrodzone jakby to była jedna działka ” – tak R. P. podczas rozprawy z dnia 4 czerwca 2013 roku karta 92v ) . W części objętej wnioskiem uprawiano warzywa ( tamże ) .

Nie ujawniono , a zwłaszcza nie wynika to z akt ksiąg wieczystych , aby w roku 1957 lub wcześniej ( przed zawarciem umowy dzierżawy ) dokonano geodezyjnego wydzielenia działek (...) , co oznacza że umowa dzierżawy z 1 maja 1957 roku nie obejmowała wyłącznie części gruntu będącego w posiadaniu poprzedników prawnych wnioskodawcy – odpowiadającej obecnym granicom działki (...) . Przeciwnie – sądzić należy , że odpowiadała granicom władztwa posiadaczy , to jest dotyczyła gruntu pod budynkiem mieszkalnym i gospodarczym , podwórza i ogrodu , które leżały pomiędzy ulicami (...) . Taki stan rzeczy opisują uczestnicy H. i L. P. (1) ( rozprawa z dnia 4 czerwca 2013 roku karty 92v – 93 ) . Oni sami oraz ich poprzednicy prawni pozostawali w jednakiej sytuacji . Ich grunty sąsiadują z będącymi przedmiotem postępowania . Nieruchomość zabudowaną nabyli , a ogród dzierżawili i nadal dzierżawią . Zwrócić należy uwagę , że zarówno wnioskodawca , jak i wymienieni uczestnicy używają względem działek położonych od ulicy (...) jednakiej nomenklatury ( (...) i (...) – patrz mapa z karty 4 akt księgi wieczystej (...) ) . Ta pokrywa się zaś z treścią umowy dzierżawy , którą objęto nie tylko podwórze , ale także ogród .

Zarzuty odnoszące się do określenia powierzchni przedmiotu dzierżawy nie przekonują . Wskazany areał 1.000 m ² nie odpowiada powierzchni każdej z działek z osobna , ani sumie ich powierzchni . Jak wskazano wyżej jest to wnioskowanie o tyle zawodne , że nic nie wskazuje aby działki te wówczas wydzielono i ustalano ich powierzchnię . Nie ma także uzasadnienia dla określania powierzchni gruntu pozostającego w dzierżawie po 1973 roku ( po zawarciu umowy użytkowania wieczystego działki numer (...) o powierzchni 598 m ²isprzedaży budynku jednorodzinnego znajdującego się na tej działce ) jako różnicy pomiędzy areałem wskazanym w umowie dzierżawy i powierzchnią działki (...) . Takie granice władztwa nad gruntami pomiędzy ulicami (...) nie wynikają z żadnych przesłanek , ani wnioskodawca do ich nie nawiązywał . Przydawać należy natomiast właściwe znaczenie określeniu powierzchni gruntu , które jest przecież pochodne względem granic nieruchomości gruntowych i granic tych oczywiście nie wyznacza . Określenie powierzchni bywa natomiast zmienne – stosownie do techniki przyjętej do jej ustalenia . Opis nieruchomości objętej dzierżawą wskazuje na grunty położone pomiędzy ulicami (...) , choć ich obecnie określona powierzchnia jest większa o niespełna 240 m ² .

Posiadania samoistnego nie uzasadnia uiszczanie przez wnioskodawcę i jego poprzedników podatku „ gruntowego ” za 1.000 m ² , a zatem ponad powierzchnię objętą użytkowaniem wieczystym , a obecnie prawem własności . Nie jest to wystarczająca przesłanka dla określenia charakteru posiadania . W obecnie obowiązującej ustawie z dnia 12 stycznia 19921 roku o podatkach i opłatach lokalnych ( tekst jednolity z 2014 roku Dziennik Ustaw pozycja 849 ) , jak i w poprzednio obowiązujących aktach prawnych regulujących tą materię ( np. ustawa z dnia 19 grudnia 1975 roku o niektórych podatkach i opłatach terenowych – Dziennik Ustaw Numer 45 pozycja 229 ) , przewidywano że podatkiem od nieruchomości obciążani są posiadacze gruntów „ publicznych ” , niezależnie od charakteru wykonywanego przez nich władztwa .

Jak chodzi o podstawę prawną nabycia nieruchomości przez zasiedzenie , to Sąd pierwszej instancji prawidłowo przytoczył art. 172 k.c. i 336 k.c. Trafnie określił także przesłanki zasiedzenia oraz zidentyfikował , jako kluczową i sporną , okoliczność charakteru posiadania wykonywanego przez wnioskodawcę i jego poprzedników prawnych . Nie ma potrzeby powtarzania tych wywodów . Dodatkowo wskazać trzeba , że art. 339 k.c. przewiduje domniemanie , że ten kto rzeczą faktycznie włada , jest posiadaczem samoistnym . Nie wiąże ono jednak w sposób bezwzględny , ale jest właśnie wzruszalne . W niniejszej sprawie objęte było sporem . W odpowiedzi na wniosek Gmina kwestionowała przecież samoistność posiadania i wykazała zawarcie umowy dzierżawy gruntów objętych wnioskiem . Sąd musi zaś przydawać ocenie tej przesłanki zasiedzenia należną wagę skoro drugi z warunków - upływ czasu wymaganego prawem - stanowi na ogół okoliczność wtórną , poddającą się łatwiejszej weryfikacji , a zasiedzenie prowadzi przecież do pozbawienia własności bez ekwiwalentu . Gdyby poprzestać na przytoczeniu art. 339 k.c. to do wyzucia właściciela z prawa własności gruntu doszłoby już po zadeklarowaniu przez wnioskodawcę , że przez wiele lat uprawiał na cudzym gruncie ogródek . Oceny samoistności posiadania sąd musi dokonywać zatem w świetle całokształtu okoliczności sprawy , a ustalenia nie mogą być sprzeczne z istniejącym stanem faktycznym , gdy wyłącza on dopuszczalność posłużenia się domniemaniem . Zawarcie umowy dzierżawy wyklucza samoistność posiadania , bowiem jest to przypadek gdy ma ono charakter zależny ( art. 336 in fine k.c. ) . Posiadanie zależne nie prowadzi do zasiedzenia . W rozstrzyganej sprawie jego okres można było liczyć ewentualnie od 1 maja 1997 roku , to jest zakończenia dzierżawy , ale wymagany do zasiedzenia czas dotychczas nie upłynął . Przypisanie wnioskodawcy przymiotu posiadacza zależnego wynika z wejścia przez niego w pozycję prawną dzierżawcy , po poprzednikach L. P. (2) i B. P. , po których nabył spadek . Prawa z umów dzierżawy wchodzą w skład spadku .

Nie ma także podstaw aby doliczać okres posiadania z lat 1947 – 1957 , który miał najwyraźniej charakter posiadania samoistnego , bowiem nie mógł on ubiec przed 1 maja 1957 roku i zakończyć się zasiedzeniem nieruchomości już wówczas . Zgodnie z art. 50 dekretu z dnia 11 października 1946 roku Prawo rzeczowe ( Dziennik Ustaw Numer 57 pozycja 319 ) do zasiedzenia prowadził dwudziestoletni lub trzydziestoletni okres posiadania . Wedle art. 172 k.c. do zasiedzenia prowadzi posiadanie nieprzerwane . Co prawda art. 345 k.c. każe przyjmować fikcję , że posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane , ale dotyczy to tylko stanów przejściowej utraty posiadania , przywróconego w sposób prawem przewidziany . Poprzednicy prawni wnioskodawcy nie utracili posiadania w 1957 roku , a zmienił się jego charakter , a ponadto nie doszło do spełnienia przesłanek z art. 345 k.c.

W tym stanie rzeczy , na mocy art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. , apelację oddalono .