Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Elblągu

UZASADNIENIE

Postanowieniami z dnia 29 września 2014 r. w sprawach (...) o wpis w księdze wieczystej nr (...) o wpis w księdze wieczystej nr (...) Sąd Rejonowy w Ostródzie, po rozpoznaniu skarg Skarbu Państwa – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w W. na czynności referendarza sądowego, utrzymał w mocy wpisy dokonane przez referendarza sądowego w dniu 07 sierpnia 2014 r. polegające na wpisaniu w Dziale III – Prawa, roszczenia i ograniczenia, w podrubrykach 3.4.2 wskazanych ksiąg wieczystych – nieograniczonego w czasie ustanowienia za jednorazowym wynagrodzeniem służebności przesyłu stosownie do treści § 3 aktu notarialnego z dnia 18 lipca 2014 r. Rep. A (...).

W uzasadnieniach rozstrzygnięć Sąd Rejonowy wskazał na unormowanie art. 6 ustawy o gospodarowaniu niektórymi składnikami Mienia Skarbu Państwa, zgodnie z którym Skarb Państwa powierza Agencji wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia, co oznacza, że Agencja Mienia Wojskowego posiadająca wprawdzie osobowość prawną działa jako reprezentant Skarbu Państwa. Za art. 7 ust. 1 ww. ustawy wskazano na zadania Agencji: gospodarowanie, utrzymywanie, uporządkowanie stanu prawnego i prowadzenie ewidencji mienia, które obejmuje wszystkie prawa majątkowe przekazane Agencji Mienia Wojskowego na zasadach i w trybie określonym w ustawie. Podkreślono, że Agencja Mienia Wojskowego występuje w obrocie prawnym samodzielnie, jako odrębny od Skarbu Państwa podmiot, któremu ustawa przyznała osobowość prawną, stroną stosunków cywilnych zawieranych przez Agencję Mienia Wojskowego odnośnie mienia powierzonego jest Skarb Państwa jako właściciel, ustawowe umocowanie Agencji polega zaś na reprezentowaniu Skarbu Państwa.

Wskazano, że każda czynność cywilnoprawna Agencji, dotycząca mienia powierzonego jej zgodnie z art. 6 ustawy o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa oraz o Agencji Mienia Wojskowego jest czynnością Skarbu Państwa, w konsekwencji stroną umów cywilnoprawnych zawieranych przez Agencję Mienia Wojskowego odnośnie mienia powierzonego jest Skarb Państwa jako właściciel, ustawowe umocowanie Agencji polega zaś na reprezentowaniu Skarbu Państwa. W tej sytuacji umowy zawierane przez Agencję Mienia Wojskowego należy traktować jako umowy zawarte bezpośrednio z właścicielem. Agencja Mienia Wojskowego działa we własnym imieniu, ale reprezentuje Skarb Państwa i posiada uprawnienia właściciela. Agencja Mienia Wojskowego wykonuje prawo własności i inne prawa rzeczowe na rzecz Skarbu Państwa. Przepis ten nie zawiera ograniczeń w wykonywaniu prawa własności, a zatem należy stwierdzić, że Agencja może wykonywać wszystkie uprawnienia, jakie przysługują wobec nieruchomości jej właścicielowi. Niewątpliwie Agencja Mienia Wojskowego może wykonywać najdalej idące uprawnienia właściciela, a więc zbyć nieruchomość Skarbu Państwa, tym bardziej zatem może obciążyć ją ograniczonym prawem rzeczowym.

Dalej zauważono, że ograniczenie w zakresie wykonywania przez Agencję prawa własności co do nieruchomości Skarbu Państwa zawiera art. 35 ust.5 ustawy o drogach publicznych, stanowiąc, że nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa, przeznaczone pod przyszłą budowę drogi, nie mogą być zbyte bez zgody właściwego zarządcy drogi. Uznano, że przepis ten z całą pewnością ogranicza możliwość wykonywania prawa własności przez Agencję Mienia Wojskowego, nakazując uzyskanie zgody zarządcy drogi na ewentualne zbycie nieruchomości, jednak nie może być interpretowany rozszerzająco. Przywołany przepis stanowi lex specialis wobec ustawy o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa, w szczególności wobec art. 6. Ustawa bowiem o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa zasadniczo określa zasady gospodarowania wskazanym tam mieniem Skarbu Państwa, powierzając ten zarząd Agencji Mienia Wojskowego. Ustawa o drogach publicznych w art. 35 ust. 5 jest zatem przepisem szczególnym, ograniczającym Agencję w zakresie powierzonego jej zarządu mieniem. Jako przepis szczególny nie może być jednak interpretowany rozszerzająco, nakazuje on uzyskanie zgody zarządcy drogi jedynie na zbycie nieruchomości a nie zakazuje obciążenia tej nieruchomości prawami rzeczowymi. Skoro więc takiego obciążenia nie zabrania, to należy stwierdzić, że Agencja jest uprawniona do dokonania takiej czynności prawnej bez konieczności uzyskania zgody zarządcy drogi. W ocenie Sądu Rejonowego ograniczenia takiego nie można wyprowadzić z treści art. 40 ustawy o drogach publicznych. Artykuł ten w ustępie 1 stanowi, że zajęcie pasa drogowego na cele niezwiązane z budową, przebudową, remontem, utrzymaniem i ochroną dróg wymaga zezwolenia zarządcy drogi, w drodze decyzji administracyjnej, nie reguluje zatem instytucji prawa cywilnego, lecz prawa administracyjnego. Podobna sytuacja istnieje w przypadku, gdy na wybudowanie sieci energetycznej wymagane jest zgodnie z ustawą Prawo Budowlane pozwolenie na budowę. Przedsiębiorstwo przesyłowe i właściciel gruntu mogą ustanowić służebność przesyłu dotyczącą planowanej infrastruktury, ale bez uzyskania dodatkowo pozwolenia na budowę przedsiębiorstwo przesyłowe nie będzie mogło faktycznie sieci wybudować.

Zadaniem Sądu pierwszej instancji w niniejszej sprawie zachodzi podobna relacja pomiędzy obiema instytucjami. Zakład energetyczny posiadając służebność przesyłu zyskał abstrakcyjną możliwość korzystania z tej nieruchomości w zakresie posadowienia urządzeń przesyłowych, jednak dla skonkretyzowania tego prawa i faktycznego zajęcia pasa drogi będzie musiał uzyskać zezwolenie zarządcy drogi w formie decyzji administracyjnej. Bez uzyskania takiego zezwolenia służebność przesyłu nie daje uprawnień do faktycznego korzystania z nieruchomości. Tak samo, jedynie zezwolenie zarządcy drogi na zajęcie pasa drogowego nie zastępuje skutecznego wobec właściciela prawa do korzystania z cudzego gruntu, jakim jest służebności przesyłu. Reasumując Sąd Rejonowy uznał za prawidłowe wpisy dokonane przez referendarza sądowego.

Dodatkowo wskazano także, że obejmując we władanie nieruchomości Agencja wstępuje w prawa i obowiązki właścicielskie. Podejmuje czynności ,,w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa". Oznacza to, że Agencja jest jedynie administratorem powierzonego jej mienia Skarbu Państwa, wykonującym w jego imieniu i na jego rzecz prawo własności oraz inne prawa rzeczowe, a czynności prawne dotyczące mienia Skarbu Państwa, dokonane przez Agencję, wywołują bezpośredni skutek w majątku Skarbu Państwa jako właściciela tego mienia. Istotnym jest tu przede wszystkim przepis art. 6 tej ustawy, zgodnie z którym Skarb Państwa powierza Agencji wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia, o którym mowa w art. 2 ustawy. Termin „powierza” oznacza powstanie stosunku powiernictwa pomiędzy Skarbem Państwa a Agencją Mienia Wojskowego. Powiernictwo to zastępstwo pośrednie; pośrednik, będąc do tego umocowany na podstawie wewnętrznego stosunku prawnego z powierzającym, w stosunkach zewnętrznych występuje we własnym imieniu, zajmuje pozycję wykonującego własne uprawnienia, lecz ze skutkami dla powierzającego. W omawianym przypadku powiernictwo pomiędzy Agencją Mienia Wojskowego a Skarbem Państwa powstaje z mocy ustawy. Agencja wykonuje prawo własności i inne prawa rzeczowe na rzecz państwa, dysponuje nieruchomościami na zasadach określonych w ustawie oraz nim gospodaruje. Jako instytucja powiernicza Skarbu Państwa na zewnątrz występuje jako wyłączny dysponent określonego prawa, działając we własnym imieniu i ponosząc "własną" odpowiedzialność za te działania, z tym że każda czynność cywilnoprawna Agencji, dotycząca powierzonego jej mienia, jest czynnością Skarbu Państwa. Powierzenie wykonywania prawa własności uprawnia Agencję do wykonywania wszelkich praw właścicielskich, w tym również do obciążenia nieruchomości służebnością. Nie można zatem uznać, co zarzuca skarżący, że Agencja Mienia Wojskowego nie była legitymowana do ustanowienia służebności przesyłu wpisanej do księgi wieczystej i z tego względu zaskarżony wpis utrzymano w mocy.

W identycznie brzmiących apelacjach wniesionych w obu postępowaniach przez Skarb Państwa – Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w W. zaskarżono postanowienia z dnia 29 września 2014 r. w całości, zarzucając naruszenie przepisów art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. w zw. z art. 43 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t. jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 518), art. 39 i 40 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t. jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 260) poprzez nieuzasadnione przyjecie, iż Agencja Mienia Wojskowego uprawniona była do ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomościach znajdujących się w trwałym zarządzie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, wykonującej zadania zarządcy dróg krajowych, w sytuacji, gdy pas drogowy jest rzeczą publiczną wyłączoną z obrotu prawnego ( res extra commercium), w stosunku do którego ustawodawca wprowadził w ustawie o drogach publicznych szczególne uregulowania dotyczące lokalizowania obiektów budowlanych, umieszczania urządzeń, przedmiotów i materiałów niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego.

W związku z tymi zarzutami skarżący domagał się zmiany zaskarżonych postanowień poprzez uchylenie wpisów dokonanych przez referendarza sądowego w dniu 07 sierpnia 2014 r. w Dziale III – Prawa, roszczenia i ograniczenia, w podrubrykach 3.4.2 wskazanych ksiąg wieczystych nr (...) – nieograniczonego w czasie ustanowienia za jednorazowym wynagrodzeniem służebności przesyłu stosownie do treści § 3 aktu notarialnego z dnia 18 lipca 2014 r. Rep. A (...) i oddalenia wniosków Agencji Mienia Wojskowego w W..

W uzasadnieniu obu apelacji Skarb Państwa – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w W. odwoływał się do unormowania art. 43 ust. 1 i 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, iż trwały zarząd jest formą prawną władania nieruchomością przez jednostkę organizacyjną a jednostka taka ma prawo korzystania z nieruchomości oddanej w trwały zarząd w celu prowadzenia działalności należącej do zakresu jej działania. Przywołano przepis art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o drogach publicznych wskazując, że zgodnie z tym uregulowaniem zabrania się dokonywania w pasie drogowym czynności, które mogłyby powodować niszczenie lub uszkodzenie drogi i jej urządzeń albo zmniejszenie jej trwałości oraz zagrażać bezpieczeństwu ruchu drogowego lokalizacji obiektów budowlanych, umieszczania urządzeń, przedmiotów i materiałów niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego, przywołując jednocześnie wyłączenie przewidziane w art. 39 ust. 1 a ustawy, iż powołanego przepisu nie stosuje się do m.in. urządzeń służących do doprowadzania energii elektrycznej oraz urządzeń związanych z ich eksploatacją, a także do innych czynności związanych z eksploatacją tej infrastruktury i urządzeń, jeżeli warunki techniczne i wymogi bezpieczeństwa na to pozwalają. Ponadto wskazano na przepis art. 39 ust. 3 i 3 a ustawy o drogach publicznych, dopuszczający w szczególnie uzasadnionych przypadkach lokalizowanie w pasie drogowym obiektów budowlanych lub urządzeń niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego wyłącznie za zezwoleniem właściwego zarządcy drogi, wydawanym w drodze decyzji administracyjnej. Z kolei wskazano także wyjątkowy charakter odmowy przez właściwego zarządcę drogi zezwolenia na umieszczenie w pasie drogowym urządzeń infrastruktury, o których mowa w ust. 1 a, wyłącznie, jeżeli ich umieszczenie spowodowałoby zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, naruszenie wymagań wynikających z przepisów odrębnych lub miałoby doprowadzić do utraty uprawnień z tytułu gwarancji lub rękojmi w zakresie budowy, przebudowy lub remontu drogi. Dalej wskazano na elementy decyzji administracyjnej o zezwoleniu na umieszczenie inwestycji w pasie drogowym, w tym konieczność uzyskania przez inwestora stosownych pozwoleń budowlanych oraz uzgodnień i zezwoleń zarządcy drogi dotyczących prowadzenia robót w pasie drogowym lub umieszczenia w nim obiektu lub urządzenia.

Podniesiono, że Sąd Rejonowy w swoich rozważaniach pominął powyższe przepisy i nieprawidłowo przyjął, iż Agencja Mienia Wojskowego uprawniona była do ustanowienia służebności na działce stanowiącej pas drogowy drogi krajowej, wskazując że pas drogowy jest rzeczą publiczną wyłączoną z obrotu cywilnoprawnego ( res extra commercium), wobec czego do lokalizowania w pasie drogowym obiektów budowlanych lub urządzeń niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego nie będą miały zastosowania przepisy Kodeksu cywilnego o służebności przesyłu.

Stwierdzono także, że prawodawca mając na uwadze szczególny charakter pasa drogowego wprowadził także przywołane w art. 39 ustawy o drogach publicznych zakazy i ograniczenia dotyczące lokalizowania w pasie drogowym obiektów i urządzeń niezwiązanych z potrzebami zarządzania lub potrzebami ruchu drogowego oraz przedstawiono tryb uzyskiwania zezwolenia na lokalizację inwestycji w pasie drogowym, konkludując że do wydania zezwolenia na zlokalizowanie urządzeń energetycznych w pasie drogowym uprawniony jest wyłącznie zarządca drogi krajowej, bowiem zarządca drogi jako organ wyspecjalizowany może dokonać oceny, czy umieszczenie urządzeń w pasie drogowym nie spowoduje zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego, naruszenia wymagań wynikających z odrębnych przepisów lub czy zlokalizowanie urządzeń nie spowoduje utraty uprawnień z tytułu gwarancji lub rękojmi w zakresie budowy, przebudowy lub remontu drogi. Natomiast możliwości takiej oceny nie posiada Agencja Mienia Wojskowego.

Skarżący twierdził, że w sytuacji, gdy nieruchomość została oddana w trwały zarząd Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad wykonującej zadania zarządcy drogi krajowej, to przepisy art. 39 i 40 ustawy o drogach publicznych stanowią przepisy szczególne, ograniczające prawo wykonywania przez Agencję Mienia Wojskowego praw własności do nieruchomości Skarbu Państwa i tym samym wyłączają możliwość ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomościach stanowiących pas drogowy. Podkreślono przy tym, że rozpoczęto czynności związane w budową drogi krajowej na nieruchomościach, których dotyczy wniosek, uznając że ustanowienie służebności przesyłu (stanowiącej faktycznie zgodę na zlokalizowanie/wybudowanie urządzeń na nieruchomości) nie może zastąpić zezwolenia wydawanego na podstawie art. 39 ustawy o drogach publicznych. Natomiast wydanie zezwolenia na zajęcie pasa drogowego w trybie przepisu art. 40 powinno następować po wydaniu przez zarządcę drogi decyzji w oparciu w art. 39 ust. 3 ustawy o drogach publicznych, nie zaś jako konkretyzacja służebności przesyłu. Dlatego też wpis dokonany przez referendarza sądowego należy uznać zdaniem skarżącego za nieprawidłowy.

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 06 listopada 2014 r. w sprawie sygn. akt I Ca (...)zarządzono połączenie sprawy I Ca (...)ze sprawą I Ca (...)do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia i prowadzenie ich dalej pod sygnaturą I Ca (...)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje były bezzasadne, gdyż wbrew twierdzeniom skarżącego nie doszło do naruszenia wskazywanych przepisów prawa, a Sąd odwoławczy w pełni podziela ustalenia i ocenę prawną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji i przyjmuje je za własne bez potrzeby ponownego przytaczania. Zarzuty apelacji dotyczące dokonanych wpisów prawa służebności przesyłu koncentrowały się na naruszeniu uprawnień skarżącego wynikających z powierzenia Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w W. trwałego zarządu obu nieruchomości. W apelacji przedstawiono przy tym przepisy i tryb normujący uzyskiwanie pozwolenia na zajęcie pasa drogowego pod inwestycję, wywodząc że wymienione w cytowanych przepisach zezwolenia i uzgodnienia w trybie decyzji administracyjnych powinny poprzedzać ustanowienie na rzecz inwestora – zakładu energetycznego ograniczonego prawa rzeczowego służebności przesyłu i w istocie warunkować możliwość jego ustanowienia.

Kognicję sądu prowadzącego księgi wieczyste określa przepis art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., który stanowi, że rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Badanie treści księgi wieczystej odnosi się do stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej i do ustalenia, czy prawo, którego wniosek dotyczy, wywodzi się z prawa poprzednika (art. 34 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu w rozumieniu art. 31 i art. 32 ustawy o księgach wieczystych i hipotece są dokumenty z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu. Do wpisu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości wystarcza dokument obejmujący oświadczenie właściciela o ustanowieniu tego prawa złożone w formie aktu notarialnego (art. 32 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w zw. z art. 245 § 2 k.c. w zw. z art. 158 k.c.). Czynność materialna stanowiąca podstawę wpisu powinna być badana przez sąd nie tylko pod względem formalnoprawnym, lecz także pod względem jej skuteczności materialnej. Sąd musi badać, czy czynność ta uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które ma być wpisane do księgi wieczystej lub wykreślone z księgi. W każdy przypadku badanie treści księgi obejmuje istniejące wpisy w celu rozstrzygnięcia, czy prawo, które ma być wpisane, wywodzi się z prawa poprzednika, wymaga to prawidłowej wykładni prawa materialnego. Badanie treści dokumentu dołączonego do wniosku mieści w sobie konieczność oceny, czy dokument ten stanowi uzasadnioną podstawę wpisu.

W obu księgach wieczystych (...) w dziale II (...) jako właściciel nieruchomości wpisany jest „Skarb Państwa – Agencja Mienia Wojskowego w trwałym zarządzie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad”. Do wniosków o wpis służebności przesyłu załączono wypis aktu notarialnego z dnia 18 lipca 2014 r. „Umowy ustanowienia odpłatnej służebności przesyłu”, zawierający m.in. oświadczenie Dyrektora Oddziału Terenowego Agencji Mienia Wojskowego działającego na rzecz Skarbu Państwa o ustanowieniu na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. nieograniczonej w czasie służebności przesyłu o cechach szczegółowo zidentyfikowanych w umowie (§ 3 aktu notarialnego). Niewątpliwie forma i treść powołanego oświadczenia odpowiada wymogom powołanych przepisów oraz pochodzi od podmiotu, który zgodnie z treścią ksiąg wieczystych wykonuje prawa własności i inne prawa na rzecz właściciela nieruchomości – Skarbu Państwa.

W istocie spór w sprawie sprowadza się do zagadnienia, czy Agencja Mienia Wojskowego mogła złożyć wskazane oświadczenie o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego w postaci ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomościach w imieniu Skarbu Państwa, nie respektując – jak zdaje się sugerować skarżący – uprawnień Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad z tytułu trwałego zarządu i niejako wyprzedzając opisywaną procedurą administracyjnoprawną oświadczeniem o skutkach cywilnoprawnych złożonym w imieniu właściciela. Należy przede wszystkim zauważyć, że spór prowadzony jest pomiędzy dwoma jednostkami tego samego podmiotu, tj. Skarbu Państwa będącego właścicielem obu nieruchomości – Agencją Mienia Wojskowego jako osobą prawną i Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad jako jednostką organizacyjną Skarbu Państwa nie posiadającą osobowości prawnej ( statio fisci), choć w rzeczywistości oba te podmioty działają w ramach i na rzecz jednej osoby prawnej Skarbu Państwa. Rozstrzygnięcie takiego sporu kompetencyjnego przekracza opisane powyżej granice kognicji sądu wieczystoksięgowego, które obowiązują także sąd odwoławczy przy rozpoznawaniu apelacji w takim postępowaniu, o ile podnoszone zarzuty nie świadczą o nieskuteczności materialnej danej czynności prawnej, sprowadzającej się w istocie do istnienia podstaw do stwierdzenia, że oświadczenie o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego nie pochodzi od podmiotu uprawnionego. Sąd w postępowaniu wieczystoksięgowym bada bowiem jedynie, czy czynność prawna uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które ma być wpisane do księgi wieczystej lub wykreślone z księgi.

Sąd Rejonowy oceniając te zarzuty na etapie rozpoznawania skargi na orzeczenie referendarza sądowego prawidłowo wskazał na unormowania ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa oraz Agencji Mienia Wojskowego (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 712 ze zm.), która określa zasady i tryb gospodarowania mieniem Skarbu Państwa będącym w trwałym zarządzie jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej albo ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych lub przez nich nadzorowanych, a także innym mieniem będącym we władaniu tych jednostek, niewykorzystywanym do realizacji ich zadań, przy czym mienie to obejmuje wszystkie prawa majątkowe przekazane Agencji Mienia Wojskowego na zasadach i w trybie określonym w ustawie (art. 1 ust. 1 oraz art. 2 powołanej ustawy). Zgodnie z przepisami art. 5, 6 i 7 wymienionej ustawy Agencja Mienia Wojskowego jako państwowa osoba prawna wykonuje prawa własności i inne prawa rzeczowe na rzecz Skarbu Państwa w stosunku do wymienionego mienia, przy czym zadaniem Agencji jest w szczególności gospodarowanie, utrzymywanie i uporządkowanie stanu prawnego i prowadzenie ewidencji wymienionego mienia.

Natomiast „trwały zarząd” jest instytucją regulowaną przez ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 518 ze zm.). Zgodnie z art. 43 u.g.n. trwały zarząd jest formą prawną władania nieruchomością przez jednostkę organizacyjną. Co do zasady jednostka organizacyjna ma prawo do korzystania z nieruchomości oddanej w trwały zarząd, a w szczególności do: 1) korzystania z nieruchomości w celu prowadzenia działalności należącej do zakresu jej działania; 2) zabudowy, odbudowy, rozbudowy, nadbudowy, przebudowy lub remontu obiektu budowlanego na nieruchomości, zgodnie z przepisami prawa budowlanego, za zgodą organu nadzorującego; 3) oddania nieruchomości lub jej części w najem, dzierżawę albo użyczenie na czas nie dłuższy niż czas, na który został ustanowiony trwały zarząd. Przysługujące danej jednostce organizacyjnej prawo trwałego zarządu obciąża odpowiednio własność nieruchomości albo prawo użytkowania wieczystego. Trwały zarząd nie jest prawem rzeczowym ani formą umowy uprawniającej do władania nieruchomością o charakterze cywilnoprawnym, lecz publicznoprawną formą władania nieruchomością przez określoną jednostkę organizacyjną. Generalnie jednostka organizacyjna powinna korzystać z nieruchomości. Trwały zarząd jest jedną (poza dzierżawą, najmem i użyczeniem) z prawnych form korzystania z nieruchomości publicznych wyłącznie przez:

- państwowe jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym powierzono nieodpłatnie w trwały zarząd nieruchomości potrzebne na realizację ich zadań statutowych, tj. gospodarowanie w ramach posiadanego prawa majątkiem Skarbu Państwa przeznaczonym na funkcjonowanie władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej;

- jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego niemające osobowości prawnej, których celem jest realizacja zadań własnych gminy, powiatu i województwa, a przede wszystkim do obsługi wspólnoty samorządowej oraz świadczenie usług publicznych w zakresie użyteczności publicznej tzw. sfery technicznej (np. budowa i utrzymanie dróg, zaopatrzenie w wodę i odbiór ścieków) i infrastruktury społecznej, obejmującej m.in. zadania w dziedzinie oświaty, kultury, zdrowia publicznego, opieki społecznej. i w celu prowadzenia działalności należącej do zakresu jej działania.

Zgodnie z art. 20 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 687 ze zm.) Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad albo samorządowa jednostka organizacyjna otrzymują z mocy prawa, nieodpłatnie, w trwały zarząd odpowiednio nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej dotycząca tych nieruchomości stała się ostateczna, a decyzja wojewody w odniesieniu do dróg krajowych i wojewódzkich albo starosty w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych stwierdzająca ustanowienie trwałego zarządu stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej. Taka jest też treść obu ksiąg.

Istotnie także ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 260 ze zm.) przyznaje opisywane przez skarżącego uprawnienia decyzyjne zarządcy drogi co do lokalizowania w pasie drogowym obiektów budowlanych lub urządzeń, w tym służących do doprowadzania energii elektrycznej, zastrzegając tryb administracyjnoprawny uzyskiwania poszczególnych zezwoleń (na marginesie podkreślić należy, że odmowa udzielenia zezwolenia dotyczącego umieszczenia urządzeń służących do doprowadzania energii elektrycznej może nastąpić zgodnie z przepisami art. 39 i 40 tej ustawy jedynie wyjątkowo). Jednakże nie stanowi to o przyznaniu skarżącemu uprawnienia do wykonywania prawa własności i innych praw rzeczowych na rzecz Skarbu Państwa w stosunku do mienia powierzonego w trwały zarząd.

Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 03 czerwca 2004 r., sygn. I SA 2372/02 (LEX nr 159015 oraz system L.), który stwierdził iż trwały zarząd nie stanowi prawa podmiotowego o charakterze cywilnym państwowej lub samorządowej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Zgodnie z art. 43 ust. 1 ustawy trwały zarząd jest formą prawną władania nieruchomością przez jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej. W ust. 2 tego artykułu postanawia się, że jednostka organizacyjna, której oddano nieruchomość w trwały zarząd, ma prawo korzystania z nieruchomości, w szczególności w celu prowadzenia działalności należącej do zakresu jej działania (pkt 1). Może, za zgodą organu nadzorującego, oddać nieruchomość lub jej część w najem, dzierżawę albo użyczenie. Z kolei, zgodnie z art. 50 ustawy, do trwałego zarządu w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o użytkowaniu. Przepisy te nie mogą w żadnym razie uzasadniać poglądu, że trwały zarząd stanowi prawo podmiotowe o charakterze cywilnym państwowej lub samorządowej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. W świetle postanowień art. 34 oraz art. 44 k.c. w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych, jest Skarb Państwa (fiskus) i do niego należy mienie państwowe (własność i inne prawa majątkowe) nienależące do innych państwowych osób prawnych. Państwowe i gminne jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym zostały oddane w trwały zarząd nieruchomości państwowe lub gminne, nie stają się z tego tytułu podmiotami jakiegokolwiek prawa podmiotowego o charakterze prawnorzeczowym, jak również jakiegokolwiek innego prawa w rozumieniu cywilistycznym. W stosunkach cywilnoprawnych i procesowych (w odniesieniu do Skarbu Państwa na mocy art. 67 § 2 k.p.c.) działają za Skarb Państwa jako stationes fisci, a za gminę jako stationes communes i wykonują w określonym zakresie niektóre uprawnienia wypływające z własności przysługującej Skarbowi Państwa lub gminie, a mianowicie uprawnienia do korzystania z nieruchomości i pobierania pożytków. Umożliwia to im funkcjonowanie i realizację zadań, do których wykonywania zostały utworzone.

Jak wynika z przywołanych przepisów oraz widniejących w księgach wieczystych wpisów co do określenia jednostek wykonujących uprawnienia właściciela, to Agencji Mienia Wojskowego powierzono wykonywanie uprawnień właściciela Skarbu Państwa na jego rzecz w stosunku do wymienionych nieruchomości. Do takich uprawnień należy także niewątpliwie złożenie oświadczenia o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego w stosunku do mienia opisanego w księdze wieczystej, co potwierdza wpis widniejący w dziale II obu ksiąg wieczystych. Zasadna jest także konstatacja Sądu pierwszej instancji, że zakład energetyczny nabywając służebność przesyłu zyskał abstrakcyjną możliwość korzystania z tej nieruchomości w zakresie posadowienia urządzeń przesyłowych, jednak dla skonkretyzowania tego prawa i faktycznego zajęcia pasa drogi będzie musiał uzyskać zezwolenie zarządcy drogi w formie decyzji administracyjnej. Bez uzyskania takiego zezwolenia służebność przesyłu nie daje uprawnień do faktycznego korzystania z nieruchomości. Tak samo, jedynie zezwolenie zarządcy drogi na zajęcie pasa drogowego nie zastępuje skutecznego wobec właściciela prawa do korzystania z cudzego gruntu, jakim jest służebności przesyłu.

Wnioski te nie naruszają wbrew zarzutom apelacji zasady, iż pas drogowy jest rzeczą publiczną wyłączoną z obrotu prawnego ( res extra commercium), gdyż z przywołanego także w apelacji przepisu art. 39 ustawy o drogach publicznych wprost wynika dopuszczalność, a wręcz wyjątkowość odmowy, lokalizowania w pasie drogowym urządzeń służących do doprowadzania m.in. energii elektrycznej. Wiadomym jest, że takie urządzenia po włączeniu do sieci stają się elementem składowym przedsiębiorstwa energetycznego (art. 49 k.c.), którego korzystanie w tym zakresie z cudzej nieruchomości powinno być uregulowane prawnie. To właśnie gwarantuje ustanowienie przez właściciela nieruchomości obciążonej na rzecz przedsiębiorstwa energetycznego ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności przesyłu.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał obie apelacje za bezzasadne i oddalił je na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.