Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Elblągu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Ewa Pietraszewska

Sędziowie: SO Arkadiusz Kuta

SO Dorota Twardowska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 2014 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w E.

przeciwko (...)w W.

o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Braniewie

z dnia 21 listopada 2013 r. sygn. akt I C 20/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnościąw E.na rzecz pozwanej (...) w W.kwotę 1.200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

Sygn. akt I Ca 48/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 listopada 2013 r. Sąd Rejonowy w Braniewie w sprawie sygn. akt I C 20/13 z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnościąw E.przeciwko (...) w W.o zwolnienie od egzekucji oddalił powództwo (punkt I) oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2.400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt II).

Powód domagał się zwolnienia od egzekucji nieruchomości rolnej położonej w P., gmina B., o powierzchni (...), składającej się z działki nr (...)(KW (...)) oraz nieruchomości rolnej położonej w B., gmina F., o powierzchni (...)ha, składającej się z działki nr (...)i części działki nr (...)(KW (...)), jak twierdził, zajętej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Braniewie M. K.w toku postępowania egzekucyjnego w sprawie Km (...)prowadzonej przeciwko dłużnikom M. P. (1)i M. S.. Pozwana wnioskowała o oddalenie powództwa.

Sąd pierwszej instancji ustalił, iż w dniu 9 października 2009 roku przed notariuszem (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. zawarła z M. S. przedwstępną umowę sprzedaży. Przedmiotem umowy było zobowiązanie Spółki do sprzedaży M. S. nieruchomości rolnych położonych w miejscowości P., gmina B. oraz w miejscowości B., gmina F., dla których Sąd Rejonowy w Braniewie prowadzi księgi wieczyste KW (...) i KW (...).

W dniu 10 października 2009 r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. zawarła z M. S. umowę dzierżawy nieruchomości objętych zawartą z nim przedwstępną umową sprzedaży z dnia 09 października 2009 r. Umowa dzierżawy została zawarta na 30 lat. W § 5 umowy strony zapisały, że wydanie nieruchomości dzierżawcy nastąpiło w chwili zawarcia umowy. Na podstawie uregulowania zawartego w treści § 6 umowy dzierżawca miał prawo oddawać nieruchomość w poddzierżawę lub do bezpłatnego używania.

W dniu 29 października 2009 roku przed notariuszem (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. zawarła z M. S. warunkową umowę sprzedaży nieruchomości rolnych objętych łączącą ich przedwstępną umową sprzedaży z dnia 09 października 2009 roku. Zgodnie z § 4 umowa sprzedaży została zawarta pod warunkiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych nie wykona prawa pierwokupu przysługującego jej na podstawie przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego.

W dniu 26 listopada 2009 roku Dyrektor Oddziału Terenowego (...) w O., działający w imieniu Agencji Nieruchomości Rolnych złożył przed notariuszem oświadczenie na podstawie art. 3 ust. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego o wykonaniu prawa pierwokupu nieruchomości rolnych, m.in. wymienionych w pozwie nieruchomości rolnych.

Na mocy tego oświadczenia z dniem 26 listopada 2009 roku przedmiotowe nieruchomości weszły w skład (...) Skarbu Państwa.

W dniu 11 stycznia 2010 roku M. S. zawarł z M. P. (1) umowę poddzierżawy nieruchomości, m.in. w/w nieruchomości położonych w P. gm. B. i w B. gm. F.. Zgodnie z § 3 umowa została zawarta na 20 lat. Postanowienie zawarte w § 5 umowy umożliwiało poddzierżawcy oddawanie całości nieruchomości lub jej części w najem, poddzierżawę lub innego rodzaju odpłatne korzystanie przez osoby trzecie, w zakresie w jakim nie będzie to sprzeczne z celem dzierżawy.

Na mocy umowy cesji z dnia 25 maja 2010 r. M. P. (2) przeniósł na (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w E. wszystkie prawa i obowiązki przysługujące mu z tytułu w/w umowy poddzierżawy nieruchomości rolnej zawartej w dniu 01 marca 2010 r. z M. P. (1).

Pismem z dnia 01 marca 2010 r. (...)poinformowała M. S., że na skutek wykonania prawa pierwokupu, dzierżawione przez niego nieruchomości rolne stały się własnością Skarbu Państwa. Powódka zaproponowała niezwłoczne rozwiązanie umowy dzierżawy. Nadmieniła, że nabyła przedmiotowe nieruchomości rolne w celu zabezpieczenia gruntów pod potrzeby miejscowych rolników, w związku z czym nie widzi możliwości kontynuowania zawartej przez niego umowy dzierżawy. Równocześnie poinformowała dzierżawcę, że jako nowy właściciel nieruchomości nie wyraża zgody na poddzierżawę gruntów. Pismem z dnia 07 maja 2010 r. M. S.zwrócił się do (...)z wnioskiem o zawarcie nowej umowy dzierżawy na okres co najmniej do 15 marca 2015 roku. Pismem z dnia 25 maja 2010 roku powódka poinformowała M. S., że jego wniosek o zawarcie kolejnej umowy dzierżawy nie może być pozytywnie rozpatrzony, bowiem przedmiotowe nieruchomości rolne (...) nabyła na potrzeby miejscowych rolników. Umowa dzierżawy wygasła w dniu 26 listopada 2010 roku.

Wyrokiem z dnia 21 lutego 2012 r. sygn. akt (...)w sprawie z powództwa (...)w W.przeciwko M. S.i M. P. (1)o wydanie nieruchomości Sąd Rejonowy w (...)nakazał M. P. (1)aby wydał powódce działki nr (...)położone w B.gm. F.oraz działki nr (...)położone w P.gm. B., oddalając powództwo w pozostałej części. Wyrokiem z dnia 12 września 2012 r. sygn. akt I Ca(...)Sąd Okręgowy w Elblągu zmienił wyrok Sądu Rejonowego w (...)z dnia 21 lutego 2012 r. sygn. akt I C (...)w części oddalającej powództwo i nakazał pozwanemu M. S.aby wydał powódce (...) w W.nieruchomości rolne - między innymi nieruchomości położone w P.gm. B., KW (...)i w B., gm. F., KW (...).

(...) w W.dnia 07 listopada 2012 r. złożyła u Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Braniewie M. K.wniosek egzekucyjny przeciwko M. S.i M. P. (1)o wydanie nieruchomości, składając tytuł wykonawczy. We wniosku egzekucyjnym wierzycielka wniosła, m. in. o wydanie jej w/w nieruchomości rolnych położonych w P., gmina B.i w B., gmina F..

Komornik pismem z dnia 27 listopada 2012 r. zawiadomił M. S. i M. P. (1) o wszczęciu egzekucji i zażądał udzielenia wyjaśnień. Pismem z dnia 12 grudnia 2012 r. komornik wezwał dłużników do dobrowolnego wykonania obowiązku wydania wierzycielce objętych wnioskiem egzekucyjnym nieruchomości rolnych.

Pismem z dnia 03 stycznia 2013 r. powód zwrócił się do Agencji Nieruchomości Rolnych w W. o odstąpienie od egzekucji w/w nieruchomości położonych w P., gmina B. i w B., gminie F..

Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż podstawy powództwa wywiedzionego przez powoda upatrywać należało w treści art. 841 § 1 k.p.c. stanowiącego, iż osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa. Uznano, iż powód posiada przymiot osoby trzeciej w myśl wskazanego w zdaniu poprzedzającym przepisu, taki status przysługiwał mu bowiem w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Braniewie M. K.w sprawie sygn. KM (...)z wniosku (...) w W.przeciwko M. S.i M. P. (1)o wydanie nieruchomości. Zaznaczone jednak zostało, iż w sprawie egzekucyjnej o wydanie nieruchomości, tj. w istocie o egzekucję świadczenia niepieniężnego, nie dochodzi do zajęcia rzeczy. Za taką tezą miała przemawiać treść przepisu art. 1046 § 1 k.p.c., a także brak w kodeksie postępowania cywilnego innych norm uzasadniających argumentację odmienną. Sąd pierwszej instancji nie znalazł podstaw dla twierdzeń powoda, iż w sprawie powinny znaleźć zastosowanie przepisy art. 925 § 1 k.p.c. w zw. z art. 923 k.p.c.

Zaznaczono jednocześnie, iż dla skuteczności żądania z art. 841 § 1 k.p.c. osobie trzeciej musi przysługiwać prawo, na naruszenie którego osoba taka wskazuje. Powód swe prawo do posiadania nieruchomości wywodził z umowy poddzierżawy, z kolei pozwana konsekwentnie negowała istnienie po stronie powoda takiego uprawnienia, gdyż umowa poddzierżawy, na jaką powoływał się powód wygasła z chwilą wygaśnięcia umowy dzierżawy, tj. w dniu 26 listopada 2010 r. Sąd pierwszej instancji przychylił się do stanowiska zajmowanego przez pozwaną. W tym kontekście wskazano, iż w dniu 10 października 2009 r. zawarta została umowa dzierżawy nieruchomości rolnych pomiędzy (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnościąw Ł.a M. S.. W dniu 09 października 2009 r. wymienione podmioty zawarły umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości, zaś w dniu 29 października 2009 r. warunkową umowę sprzedaży nieruchomości, pod warunkiem, że (...)nie wykona prawa pierwokupu. W dniu 26 listopada 2009 r. przedstawiciel Agencji złożył przed notariuszem oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu. Sąd pierwszej instancji wskazał, że skoro (...) wykonała prawo pierwokupu na podstawie art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, to zgodnie z treścią art. 8 ust 1 cytowanej ustawy nieruchomości te weszły w skład (...)Skarbu Państwa. Zgodnie z art. 2 wymienionej ustawy nieruchomość, która w dniu wejścia w skład (...)Skarbu Państwa pozostawała we własności innych osób na podstawie umów, pozostawała nadal we władaniu tych osób na dotychczasowych warunkach, do chwili zawarcia z Agencją nowych umów. Z kolei jeżeli w okresie jednego roku od dnia wejścia nieruchomości do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa Agencja nie zawrze nowej umowy, to dotychczasowe umowy wygasają (art. 3 ustawy).

W tym stanie rzeczy Sąd pierwszej instancji zaznaczył, iż pozwana stała się stroną umowy dzierżawy zawartej w dniu 10 października 2009 r. przez M. S. z poprzednim właścicielem, nieruchomość ta mogła pozostawać we władaniu M. S. na dotychczasowych warunkach do dnia 26 listopada 2010 r., a brak zawarcia nowej umowy przez Agencję, spowodował wygaśnięcie we wskazanej dacie dotychczasowej umowy dzierżawy i M. S. utracił uprawnie do władania nieruchomością. Sąd pierwszej instancji przywołując przepis art. 694 k.c., nakazujący odpowiednie stosowanie do umowy dzierżawy przepisów o najmie, podkreślił, iż na mocy art. 668 § 2 k.c. stosunek wynikający z zawartej przez najemcę umowy o bezpłatne używanie lub podnajem rozwiązuje się najpóźniej z chwilą zakończenia stosunku najmu. Uzasadniona była w tym stanie rzeczy konstatacja, iż zakończenie stosunku dzierżawy powodowało z mocy prawa rozwiązanie również stosunku poddzierżawy. Zatem uprawnienie poddzierżawcy utrzymywało się tak długo, jak długo istniał stosunek podstawowy dzierżawy, zaś z chwilą rozwiązania lub wygaśnięcia tego ostatniego, poddzierżawca tracił swe uprawnienie do władania nieruchomością a powodowi nie przysługuje skuteczne uprawnienie do władania spornymi nieruchomościami rolnymi.

O kosztach procesu Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c. oraz w oparciu § 6 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od wyroku wniósł powód (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w E., zaskarżając go w całości.

Skarżący wskazał na naruszenie przez Sąd pierwszej instancji art. 222 § 1 k.c. na skutek jego niezastosowania oraz obrazę art. 776 k.p.c. w zw. z art. 791 k.p.c. i art. 1046 k.p.c. polegającą na dowolnym uznaniu, iż pozwanej przysługiwał skuteczny wobec powoda tytuł do prowadzenia przeciwko niemu egzekucji przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Braniewie M. K.w sprawie sygn. KM (...). Z kolei obraza przepisu art. 841 § 1 k.p.c. polegała zdaniem skarżącego na błędnym uznaniu, iż nie znajduje on zastosowania w okolicznościach stanu faktycznego sprawy oraz że prawa powoda nie zostały naruszone.

Powód domagał się zmiany wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości. Ewentualnie wnioskował o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji wraz z zasądzeniem na jego rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu apelacji powód zaznaczył, iż przysługuje mu skuteczne wobec pozwanej uprawnienie do władania nieruchomością, stan taki datowany jest począwszy od dnia 01 marca 2010 r., a jego prawo nie zostało przez pozwaną skutecznie zakwestionowane. Wskazał, iż pozwana nie posiadała przeciwko niemu tytułu egzekucyjnego uprawniającego do skutecznego prowadzenia egzekucji o wydanie nieruchomości, poza tym powód wszedł w posiadanie nieruchomości przed wszczęciem postępowania skutkującego wydaniem tytułu wykonawczego. Stwierdzono także, że komornik nie wzywał powoda w trybie art. 1046 § 1 k.p.c.

Pozwana (...) w W.w odpowiedzi na apelację powoda wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm prawem przepisanych, aprobując w całej rozciągłości ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda jako bezzasadna nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w Elblągu przyjmuje za własne ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji i przedstawione w motywach uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia, skutkujące następnie słuszną konstatacją, iż powództwo wywodzone przez powoda w oparciu o art. 841 k.p.c. nie było w okolicznościach stanu faktycznego przedmiotowego postępowania uzasadnione.

W myśl przepisu art. 841 § 1 k.p.c. osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa. Zgodnie z poglądami utrwalonymi w doktrynie prawa cywilnego powództwo ekscydencyjne należy – obok powództwa opozycyjnego – do środków obrony merytorycznej. Ten środek obrony przyznany został osobie trzeciej. Wypadki naruszenia prawa mogące stanowić podstawę powództwa – wskazywane przykładowo w doktrynie – obejmują sytuacje, w których: skierowano egzekucję do przedmiotu stanowiącego własność osoby trzeciej, osobie trzeciej przysługuje ograniczone prawo rzeczowe do zajętego przedmiotu, a ustawa nie nakazuje uwzględniać tego prawa w inny sposób w egzekucji, zajęty przedmiot nie należy do dłużnika, a osoba trzecia ma prawo żądać wydania tego przedmiotu, na korzyść osoby trzeciej istnieje obowiązujący wierzyciela zakaz zbywania lub obciążania przedmiotu. Przewidziane w art. 841 k.p.c. powództwo chroni nie dłużnika, lecz wyłącznie osobę trzecią, a warunkiem jego wytoczenia jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego.

Powództwo ekscydencyjne zmierza do zakwestionowania zasadności lub dopuszczalności egzekucji, mimo że osoba trzecia nie zarzuca niezgodności z prawem dotychczas dokonanych czynności. Odmiennie od uregulowania zwartego w art. 840 k.p.c., osoba trzecia nie zwalcza tytułu wykonawczego uzyskanego przez wierzyciela. Przeciwstawia się prowadzeniu egzekucji z określonego przedmiotu, gdy egzekucja z tego przedmiotu narusza jej prawa podmiotowe. Uzyskane przez powoda zwolnienie od egzekucji jest w istocie zakazem prowadzenia egzekucji do przedmiotu oraz uchyleniem skutków procesowych zajęcia. Jeżeli więc zajęcie i dalsze czynności egzekucyjne były niedopuszczalne, to zgłoszenie żądania przewidzianego w art. 841 k.p.c. zawiera wewnętrzną sprzeczność, ponieważ domaga się zwolnienia od egzekucji, która obarczona jest wadliwością uzasadniającą jej niedopuszczalność i w konsekwencji umorzenie postępowania (art. 825 pkt 3 k.p.c.). Jednoczesnego wskazania wymaga w tym miejscu, iż uregulowanie zawarte w art. 841 k.p.c. powinno być utożsamianie z egzekwowaniem świadczeń pieniężnych. Z kolei określając podmioty, którym w myśl przepisu art. 841 § 1 k.p.c. przysługuje status osoby trzeciej, zaakcentować trzeba, że są to wszystkie podmioty niewymienione jako strona w tytule wykonawczym, których prawa zostały naruszone w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym na podstawie tego tytułu. Naruszenie praw, o jakich mowa w dyspozycji art. 841 § 1 k.p.c., odnosi się tylko do naruszenia praw majątkowych (por. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, komentarz do art. 841, T. Żyznowski, System Informacji Prawnej Lex Omega 2013).

Zatem w ramach powództwa ekscydencyjnego nie podważa się ani istnienia tytułu wykonawczego, ani sposobu prowadzenia egzekucji. Stanowi ono sposób obrony osób trzecich, których prawa zostały naruszone mimo prowadzenia egzekucji zgodnie z przepisami.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, iż w sprawie w istocie nie doszło do zajęcia nieruchomości, której zwolnienia od egzekucji powód się domaga, przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Braniewie M. K.w toku sprawy sygn. Km (...). Skoro zatem przepis art. 841 k.p.c. dotyczy zajęcia przedmiotu w toku egzekucji i odnosi się co do zasady do egzekwowania świadczeń pieniężnych, to chybione jest zapatrywanie powoda, iż te przesłanki zostały w okolicznościach stanu faktycznego sprawy spełnione. Sam skarżący już w treści uzasadnienia pozwu wskazuje, iż o zajęciu nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego miał świadczyć fakt, że Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Braniewie M. K.w sprawie Km (...) wezwał dłużników M. P. (1)i M. S.do dobrowolnego wydania nieruchomości rolnych położonych w P., gmina B.i w B., gmina F., objętych niniejszym żądaniem. Skarżący skutki przedmiotowego wezwania utożsamiał – w drodze analogii poprzez przepisy art. 925 § 1 k.p.c. i 923 k.p.c. – za równoważne zajęciu, choć jednocześnie sam podkreślał, iż żadne przepisy procesowe nie wskazują skutków takiego wezwania dłużników do dobrowolnego spełnienia świadczenia niepieniężnego (wydania).

Sąd odwoławczy w składzie orzekającym w tej sprawie stoi na stanowisku, iż egzekucja od dłużników obowiązku wydania nieruchomości objętych tytułem wykonawczym skierowanym przeciwko M. S. i M. P. (1) nie może zostać zakwalifikowana jako postępowanie objęte dyspozycją art. 841 § 1 k.p.c. W ramach przedmiotowego postępowania brak jest substratu – rzeczy, które w ocenie skarżącego zostały zajęte, a których to zwolnienia od egzekucji dochodzi on pozwem. Same rozważania Sądu pierwszej instancji co do hipotetycznej możliwości stosowania art. 841 k.p.c. przy egzekucji świadczeń niepieniężnych, w okolicznościach stanu faktycznego tej konkretnej sprawy trudno jest odnieść do sytuacji prawnej powoda – skoro pozwana dochodzi na podstawie tytułu wykonawczego wydania nieruchomości, korzystając ze swych uprawnień właścicielskich, a tytuł ten jest skierowany jedynie przeciwko M. P. (1) i M. S.. Nie jest zasadna argumentacja powoda podnoszona w apelacji, iż jego prawa zostały naruszone wskutek wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko M. P. (1) i M. S., kiedy to w zgromadzonym materiale brak jest dowodu, iż Komornik w ramach postępowania egzekucyjnego prowadzonego pod sygn. akt Km (...) kierował w ogóle wobec skarżącego wezwania do wydania nieruchomości, czemu powód zaprzecza w apelacji in fine.

Podważanie okoliczności dotyczących prowadzenia egzekucji niezgodnie z treścią tytułu egzekucyjnego może być podnoszone w ramach przepisu art. 825 pkt 3 k.p.c. Przywołana norma prawna daje organowi egzekucyjnemu podstawę do umorzenia postępowania w całości lub w części na wniosek, jeżeli egzekucję skierowano przeciwko osobie, która według klauzuli wykonalności nie jest dłużnikiem i która sprzeciwia się prowadzeniu egzekucji, albo jeżeli prowadzenie egzekucji pozostaje z innych powodów w oczywistej sprzeczności z treścią tytułu wykonawczego. Zatem na powoływanej podstawie powodowa spółka mogła kierować swoje roszczenia, niemniej czynienie przez Sąd odwoławczy ustaleń na kanwie tego przepisu nie mieściło się w ramach kognicji postępowania odwoławczego. Analogicznie ocenić należało twierdzenia powoda odnośnie przysługujących mu uprawnień wywodzonych jedynie z tytułu stosunków zobowiązaniowych dotyczących nieruchomości.

W tym stanie rzeczy apelacja powoda jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu za drugą instancję orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 2013, poz.490 j.t.).